Wat doe je als je kind onthult dat hij of zij slachtoffer is van seksueel misbruik? Het allerbelangrijkste – en allermoeilijkste – is om de kalmte bewaren, zegt directeur-bestuurder van het landelijk Centrum Seksueel Geweld, Iva Bicanic.
Dit artikel werd oorspronkelijk op 19 juni 2021 gepubliceerd.
De klinisch psycholoog behandelt kinderen en ouders en noemt seksueel misbruik een epidemie. Want het gebeurt in elke stad, in elke wijk en sinds een paar jaar ook online.
Iedere ouder die denkt: mij overkomt dat niet, ik heb mijn kind goed voorgelicht, think again. Het kan elk kind overkomen. Bicanic: “Ook in hechte gezinnen waar men praat over grenzen aangeven, kan het gebeuren dat een kind jarenlang wordt misbruikt door iemand zeer nabij. Zonder dat het kind ooit duidelijke signalen afgeeft.”
Samen met advocaat Richard Korver, die zij beroepsmatig regelmatig tegenkwam, besluit ze het boek Dicht bij huis – hoe steun je een kind na seksueel misbruik? te schrijven. Om handvatten te bieden aan gezinnen die dit is overkomen.
De meest prangende vraag bij ouders na misbruik, is waarom zij niets merkten. Bicanic: “Vooral na langdurig misbruik. Daar ga je zo niet vanuit. Meestal is het ook een bekende, wel bij 85 procent. Iemand die jij vertrouwde, heeft aan je kind gezeten, er seksuele dingen meegedaan en jouw kind vertelde er niets over. Ook al heb je altijd gezegd: ‘Wat er ook gebeurt, je kunt bij ons terecht en je kunt ons alles vertellen.’ Zie daar als ouders maar eens chocola van te maken.”
Ouders worstelen ieder op hun eigen manier. Uit machteloosheid kunnen ze elkaar de schuld geven. Bijvoorbeeld een ouder die een slecht gevoel bij de opvang had, terwijl de andere ouder er wilde blijven. Bicanic: “Ouders vinden dat ze niet goed hebben opgelet, ze hebben hun kind niet kunnen beschermen. Maar als jij wist dat de oppas jouw kind zou misbruiken, had je ‘m niet binnengelaten. En wat ik ouders op het hart wil drukken: kinderen laten vaak niets merken.”
Want een kind weet: als het uitkomt, gebeurt er iets verschrikkelijks met mij of de buurman, opa, mijn vader of stiefvader. De pleger, meestal een man, is bang dat het kind gaat praten en geloofd wordt. Dus zorgt hij ervoor dat een kind zich verantwoordelijk voelt, zowel voor de sex als de gevolgen en als het geheim uitkomt.
Bicanic: “Soms dreigen plegers: ‘Als je het vertelt, ga jij naar een kindertehuis of ga ik naar de gevangenis of pleeg ik zelfmoord of vermoord ik je ouders.’ Soms is het subtieler: ‘Dit doen mensen die van elkaar houden. Ja, jij kwam naar mij toe. Jij wordt zelf nat of hard, dus jij vond het ook lekker.’ Soms isoleren ze een kind: ‘Dit is ons geheimpje, niemand begrijpt dit. Niemand zal je geloven.'”
Meer nog dan de pleger, doen kinderen hun best om de omgeving te laten geloven dat er niets aan de hand is. Bicanic drukt ouders op het hart: “’Het klopt niet dat je niet goed oplette, het was nooit de bedoeling dat je het zou zien. Vanuit het kinderperspectief bezien: je bent acht, je denkt er niet aan, je doet alsof het niet is gebeurd en je vertelt het niet, want anders loopt niet goed af voor jou en/of opa. Kinderen leiden een dubbelleven. En jongens zwijgen nog veel langer dan meisjes.”
Als kinderen het misbruik onthullen, komen ouders in een emotionele achtbaan terecht. Boosheid, woede, angst, schaamte en schuldgevoelens overheersen. Maar ook: wat zullen anderen denken over hen als ouders? Bicanic: “Het is zo’n moeilijke taak als ouder om je kind op te vangen én parallel daaraan met je eigen gevoelens om te gaan. Een kind van vier of veertien jaar vibreert mee met de emoties van zijn ouders. Als je erg verdrietig bent of boos blijft, dan bestaat het risico dat een kind jou gaat troosten in plaats van andersom of doet ‘ie alsof het wel gaat, of kan het verhaal terugtrekken. Alles maar om papa en mama gerust te stellen. Ik heb ouders behandeld die letterlijk zijn flauwgevallen nadat een kind het vertelde, of ineens grijs zijn geworden.”
Hoe kun je dus als ouder het beste reageren als je kind zegt misbruikt te zijn? Bicanic: “Kalmte uitstralen. En ik weet dat dit erg moeilijk is. Als het mijn kind zou overkomen, kun je me ook opvegen. Maar ik hoop dat ik mijzelf snel weer bij elkaar kan rapen. Zeggen: ‘Goed dat je dit vertelde, we zijn trots op je. Wat heb je van ons nodig?’ Want we weten uit wetenschappelijk onderzoek dat stress van ouders zijn weerslag op het kind heeft. Ouderlijke stress is een belangrijke voorspeller voor PTSS bij kinderen. Het grootste cadeau dat je je kind kunt geven is rustig blijven en zeggen: ‘Niemand mag op die manier aan je zitten. Je mag erover vertellen, maar het hoeft niet.'”
Ga vooral niet zelf graven naar het verhaal met de opnamefunctie van je telefoon erbij in de aanslag, want de kans bestaat dat je zo meer schade aanricht: “Je kunt onbewust suggestieve vragen gaan stellen en een kind een bepaalde kant op duwen die misschien wel niet strookt met wat er is gebeurd. Als je zoiets hoort van je kind, neem contact op met ons, het Centrum Seksueel Geweld. Wij werken samen met de zedenpolitie. Ze zijn getraind in het ondervragen van kinderen.”
Als je aangifte wil doen, kan er een rechtszaak volgen die ook weer effect heeft op de ouders. En dat werkt door op kinderen. Het kan zijn dat bijvoorbeeld bij een hoger beroep kinderen twee jaar na hun behandeling weer bij Bicanic in de spreekkamer zitten: “Dan is de stress in het gezin weer helemaal terug. Weer bedplassende kinderen, of kruipen tieners weer bij hun ouders in bed. Ouders hebben begrijpelijkerwijs grote moeite hun kind weer alleen de wereld in te laten gaan. Ze zouden hun kind het liefst in een doosje willen doen à la Annie M.G. Schmidt. Maar een 17-jarige die nergens alleen naartoe mag, wordt belemmerd in haar ontwikkeling. We begeleiden ouders in het weer gaan vertrouwen.”
Tegenwoordig zijn er ook goede traumabehandelingen voor kinderen in vergelijking met dertig jaar geleden, zoals EMDR en cognitieve gedragstherapie. Maar alle therapie ten spijt, soms had een kind het allemaal liever niet willen vertellen, omdat de familie uit elkaar is gevallen: “Een meisje zei tegen me: ‘Ik ben nu wees. Ik heb geen familie meer.’ Haar stiefvader misbruikte haar en moeder koos zijn kant. En ik kan je vertellen: van je wees voelen, kun je behoorlijk somber worden.”
Waar Bicanic maar niet aan kan wennen, is hoe lelijk de samenleving soms reageert als het over seksueel misbruik gaat: “Steun vanuit de omgeving is zo belangrijk, maar regelmatig krijgen mensen de rug toegekeerd. Je krijgt meer steun na een inbraak dan als je vertelt dat je kind is misbruikt. Andere ouders op het schoolplein weten het ook allemaal beter en zeggen: ‘Hoe kun je dat niet doorhebben? Ik had het wel gezien, hoor. Mijn kind vertelt mij alles.'”
“Ouders zitten met hun eigen emoties en een beschadigd kind en moeten ook dealen met de betweters. Die zogenaamd denken in een misbruikvrije wijk te wonen. Maar misbruik is dichterbij dan je denkt. Plegers zijn mensen uit onze eigen vrienden- en familiekring. We waarschuwen kinderen voor de kinderlokker of de man in de bosjes. Maar durf eens luchtig in gesprek te gaan met je kind over wat als je geen fijn gevoel krijgt als een bekende jou aanraakt. Daar kun je vroeg mee beginnen: jouw lijf is van jou, alles onder jouw ondergoed is van jou en anderen mogen daar niet zomaar aankomen.
Praat over leuke en niet-leuke geheimen. Leg uit hoe een kind in een situatie terechtkomt waar ‘ie moeilijk uit kan. En als dat gebeurt, wat je dan kunt doen. Want de kans dat een kind wordt misbruikt door een bekende is vele malen groter dan door een onbekende.”
Wat is victim blaming en waarom is het schadelijk? Een expert licht toe
