Verkiezingsretoriek

Dat gevoel is nergens zo sterk als bij de Algemene Politieke Beschouwingen, kortweg APB. Dat is het belangrijkste debat van het jaar: twee dagen lang staan alle fractievoorzitters achter het spreekgestoelte en reageren ze op de plannen die het kabinet met Prinsjesdag heeft gepresenteerd. Hier gaat het om de grote lijnen. Politici laten zien wat hun thema’s zijn, leggen accenten voor hun kiezers en testen alvast hoe samenwerking straks na de verkiezingen kan gaan lopen.

Buiten is het september, de dagen worden korter, en iedereen telt af naar 29 oktober: verkiezingsdag. Binnen vult de tijd zich met verkiezingsretoriek. Iedere fractievoorzitter mag het spreekgestoelte op voor het eigen verhaal, waarbij grote fracties met meer zetels langer mogen praten dan kleinere fracties. Die interrupties zijn bij de APB onbeperkt, en elke onderbreking verlengt je spreektijd. Hoe vaker je wordt bevraagd, hoe serieuzer je lijkt; als je onderbroken wordt, dan doe je ertoe.

Een ouderwetse truc van Kamerleden is om hun belangrijkste zin precies voor acht uur uit te spreken, zodat die in de montage terechtkomt. Alhoewel inmiddels de politici ook zelf wel hun favoriete fragment weten te uploaden op social media. Speechschrijvers van ministers houden hier tegenwoordig zelfs rekening mee: het moet snappy zijn, makkelijk knipbaar, geschikt voor de gram.

Kamervoorzitter Martin Bosma probeert er wat structuur in te brengen. Hij telt mee, waarschuwt als interrupties te lang duren en opperde zelfs een limiet. Maar dat is vloeken in de Haagse kerk: de Beschouwingen zijn juist hét moment waarop alles kan en alles mag. Dit jaar extra, omdat dit het eerste grote verkiezingsdebat is, en het laatste grote debat in de Kamer voordat Den Haag met reces gaat.

Stilte

En dan is er de strategie van stilte. Wilders beet dit jaar het spits af met migratie als hoofdthema. Frans Timmermans ging er fel tegenin, maar andere partijen kozen bewust voor afstand. Geen interrupties, geen extra podium. Stilte als tegengif. Toch is dat riskant: te veel stilte en het lijkt juist alsof Wilders de zaal in zijn greep heeft. Ondertussen kreeg CDA-leider Henri Bontenbal juist méér interrupties dan ooit: een teken dat partijen hem ineens als speler van formaat zien.

Wie terugkijkt, ziet hoe snel de sfeer kan verschuiven. In 2019 schreven kranten zelfs dat het debat misschien té vriendelijk was. Kabinet en oppositie gaven elkaar complimenten, Rutte noemde het “heel erg Nederland”: samen polderen, compromissen sluiten, bijna zonder ruzie. Vorig jaar werd Wilders nog behandeld als een nieuwe Rutte: serieus, bijna collegiaal. Hij doopte zichzelf om tot Geert ‘Milders’. Maar dit jaar is die fase voorbij: de toon is harder, de tegenstellingen scherper, en het midden lijkt verdwenen.

Vaderlijke boodschap

De begroting zelf is beleidsarm, er valt weinig over te besluiten, dus er is des te meer ruimte voor campagne. Migratie, Gaza en economie voeren de boventoon, en partijen zoeken voorzichtig naar confrontatie en soms zelfs samenwerking. De bijna vaderlijke boodschap van de Koning in de troonrede was duidelijk: ook in de Kamer moet minder worden gepolariseerd. Dat blijkt nog niet altijd makkelijk, maar de Kamer leek zich er wel van doordrongen.

En zo werd dit jaar duidelijk wat er werkelijk op het spel staat. Niet alleen wie straks de grootste wordt, maar ook hoe de stijl van politiek eruitziet. Is de vriendelijke poldertraditie van 2019 echt verdwenen, of kunnen Kamerleden elkaar achter de schermen straks toch weer vinden: met een biertje in de kroeg, als de dagen korter worden en de verkiezingen dichterbij komen? Want de toon in Den Haag bepaalt niet alleen wie er wint, maar ook of het land straks nog samen te besturen valt.

Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.

De koning over femicide: 'Een samenleving waarin vrouwen zich niet veilig voelen, is onacceptabel'Lees ook