Voorafgaand aan de herdenking op de Dam houdt Philip Freriks (80) zijn 4 mei-voordracht in De Nieuwe Kerk. Zijn broer Jan werd tijdens de bevrijding van Groningen in 1945 gedood door een ‘verdwaalde’ kogel.
Door deze zwarte bladzijde in zijn familiegeschiedenis heeft hij zijn broer nooit gekend.
Philip is geboren aan de vooravond van de hongerwinter. Die winter was de situatie zo nijpend dat Philips broers – Jan en Joop – naar hun grootouders in Groningen moesten vertrekken. “Daar was nog wel voldoende te eten”, legt Philip uit. “Er was een laatste transport naar het noorden. Een lange nachtelijke reis vol risico.” Eenmaal aangekomen hadden Jantje en Jope – zoals de nog kleine jongens werden genoemd – het naar hun zin in Groningen. Ze gingen naar school en moesten erg lachen om de boerenjongens uit hun klas.
Ika van Doorn over het oorlogstrauma van haar oma Nonny: 'Zij en opa hebben het er nooit over gehad'
Half april stonden Canadese troepen ineens in het Groningse stadspark. “Maar het duurde vier lange dagen voordat de stad definitief in hun handen viel”, gaat Philip verder. “Toen leefde Jantje al niet meer. In de verwarring van welke straat nou wel of niet bevrijd was, werd Jantje door friendly fire getroffen. Een ‘verdwaalde kogel’ werd het jarenlang genoemd. Hij zei nog ‘Oma, ik ben getroffen’ en viel neer. Op slag dood.”
Er zijn nog een paar kartonnen dozen met herinneringen aan Jan. “De sandaaltjes van Jantje als relikwie door mijn moeder bewaard, z’n tekeningen met luchtgevechten rond de toren van de Majellakerk. Berichten van een broer die ik nooit heb gekend. Ik vind ze hartverscheurend.”
Na de bevrijding kregen Philips ouders de mededeling dat Jantje al bijna een maand daarvoor was omgekomen bij de strijd om Groningen. “’Gesneuveld’, zei mijn moeder. Opdat zijn dood niet betekenisloos zou zijn. Het heeft lang geduurd voordat, vooral mijn moeder, de wereld weer aankon. Een pijnlijk proces, maar uiteindelijk heeft ze haar immense verdriet overwonnen. In de vaste overtuiging dat oorlog kon worden voorkomen met een samenleving die menselijk is en daardoor vreedzaam zou zijn.”
“Als we op 4 mei even stil zijn, denk ik vooral aan Jantje. Aan het verdriet van mijn vader en moeder. Aan Joop die zich zo verlaten voelde. Zoals anderen ongetwijfeld hun eigen gedachten hebben. Niet vergeten. Herdenken om na te denken. Goed na te denken, zoals mijn ouders mij dat hebben geleerd.”
5 procent van de Nederlanders in 2025 heeft bevrijding 1945 meegemaakt
