In Over Leven gaat Coen Verbraak in gesprek met Bram Moszkowicz. Ze praten onder andere over zijn vader Max Moszkowicz sr., en wat hij voor zijn zoon heeft betekend.
Max Moszkowicz sr. was ook advocaat en Bram keek altijd met veel bewondering naar het werk van zijn vader.
“Hij was zichzelf. Hij had de goede combinatie van juridische kennis, relativering binnen zijn beroep en hij was een begenadigd pleiter. En vooral een goed mens. Hij kon meevoelen met de mensen die vastzaten. Want hij heeft ook drieënhalf jaar vastgezeten. Dat is ook de reden dat hij de advocatuur is ingegaan.”
Coen vindt dat vastzitten in een kamp in de oorlog en in de cel omdat je crimineel bent, twee totaal verschillende dingen zijn. “Mijn vader vond dat mensen niet intrinsiek slecht zijn”, brengt Bram in. “In de Tweede Wereldoorlog was het volstrekte willekeur en werden mensen berecht en doodgeschoten om wie ze waren. Dat is één, dat heeft hij meegemaakt als geen ander. Niet iedere verdachte is ook schuldig en hij heeft er zijn beroep, uit passie, van gemaakt en een levenswerk om mensen bij te staan in het systeem dat wij hebben, omdat die ook recht hebben op verdediging.”
Verslagen en emotionele Bram Moszkowicz: 'Peter was een lieve, integere man'
De sporen van de oorlog waren zowel letterlijk als figuurlijk zichtbaar in het verdere leven van Max Moszkowicz en zijn kinderen. “Om te beginnen zie je als jongeling dat je vader een kampnummer heeft op zijn onderarm, erin gebrand. Dan vraag je als kind aan hem: wat betekent dat? En dan zei hij: dat is mijn telefoonnummer. Daar kwam hij later niet meer mee weg. Mijn broers en ik zijn veel te weten gekomen van wat hij heeft meegemaakt in het kamp.”
De vader van Bram werd met zijn hele gezin aan het eind van 1941 naar Auschwitz gebracht. Hij was toen veertien jaar oud. Zijn moeder, broertje en zusje werden al snel vergast. “Vervolgens heeft hij met zijn vader samengezeten. En tot drie maanden voor de bevrijding hebben ze dat uitgehouden en toen heeft zijn vader tenslotte ook nog een spuitje in zijn aderen gekregen”, vertelt Bram. De jonge Max, dan zeventien jaar, komt als wees en met buiktyfus uit de oorlog. “Hij woog nog 25 kilo en had in het kamp zijn puberteit meegemaakt.”
“Ik weet dat hij nooit meer echt gelukkig is geworden”, antwoordt Bram als Coen hem vraagt of zijn vader een beschadigde man was. “Er zijn momenten van geluk geweest, maar niet echt geluk zoals wij dat kennen.” Bram vindt het goed dat zijn vader dat wel met zijn kinderen deelde toen hij en zijn broers volwassen waren. De geschiedenis van Max heeft veel invloed gehad op het leven van de hele familie. “Ik ben heel bewust joods. Dat betekent dat ik weliswaar niet bid, want ik ben niet gelovig, maar ik ben wel trots om tot dat volk te behoren. Dat is een gevolg denk ik van wat hij heeft meegemaakt.”
Max Moszkowicz sr. overleed op 27 januari 2022. “Alles”, zegt Bram geëmotioneerd als Coen hem vraagt wat er die dag veranderde. Hij valt even stil en neemt een slok water. Een laatste gesprek kon op dat moment niet meer, maar hij heeft niet het gevoel dat er nog dingen onbesproken zijn gebleven. “Mijn vader en ik waren één, dus er is niet veel blijven liggen. Maar ik had willen vragen of hij misschien nog een beetje geluk in zijn leven heeft gekend.”
Over Leven is zaterdag te zien op zaterdag om de aflevering kijk je terug op NPO Start.
Igmar Felicia geeft update over leven met PTSS: 'Alles is beter dan de gevangenis in mijn hoofd'
