Vandaag, op 1 juli, gaat de nieuwe Wet seksuele misdrijven in. Dankzij de vernieuwde wetgeving kunnen slachtoffers van een vorm van seksueel geweld sneller aangifte doen, ook zonder bewijs van dwang.
Heel belangrijk, vinden Iva Bicanic van Centrum Seksueel Geweld, Djoeke Ardon van Movisie en Marijke Brouwer-Poelgeest van Fonds Slachtofferhulp.
Disclaimer: dit artikel gaat over seksueel geweld.
Tot vandaag werden seksuele misdrijven nog beoordeeld en bestraft aan de hand van een verouderde wetgeving. Zo was seksuele intimidatie en sexchatting (seksueel benaderen van kinderen onder de 16 jaar) nog niet strafbaar. Daar komt per 1 juli 2024 verandering in.
Klinisch psycholoog Iva Bicanic, landelijk coördinator van Centrum Seksueel Geweld, vindt het een bijzondere dag. “Ik vind deze ontwikkeling bijzonder om mee te maken. Dit is echt een mijlpaal. Dat de wet is veranderd, betekent ook dat onze normen zijn veranderd. Het is een hele belangrijke boodschap naar elkaar en naar de samenleving dat het niet meer oké is. Toen ik vanochtend wakker werd, dacht ik: wow, dat ik dit mag meemaken. Ik werk al dertig jaar in dit gebied, het is echt een bijzondere dag. Vanaf vandaag kunnen van meer situaties aangifte worden gedaan. Het is echt een verruiming van de wet.”
Djoeke Ardon, projectleider huiselijk geweld, seksueel geweld en sociale veiligheid bij Movisie, licht toe aan ANP: “De vorige wet dateert uit 1886. Veel ervaringen van seksueel geweld en intimidatie waren daardoor niet strafbaar, zoals straatintimidatie. Maar ook doorgaan met seksuele handelingen, terwijl je weet dat de ander dat niet wil maar diegene zich niet kan verzetten, zijn voortaan strafbaar. Te vaak krijgen slachtoffers nu nog niet de hulp die zij nodig hebben. De nieuwe Wet seksuele misdrijven erkent dat hen iets is aangedaan. De nieuwe wet is hard nodig.”
Bicanic vult aan: “Een heel belangrijk onderdeel is dat er toestemming moet zijn om seks te hebben met elkaar. In de oude wet was het zo dat als een slachtoffer aangifte deed van seksuele geweld dat hij of zij gevraagd wordt hoe hij of zij duidelijk had gemaakt dat hij of zij het niet wilde. Dat is in de nieuwe wet anders. Degene die verdacht wordt, moet kunnen aangeven dat hij of zij zeker wist dat die ander ook seks wilde.”
De wet werkt niet met terugwerkende kracht, vertelt de klinisch psycholoog. “Het geldt vanaf situaties die zich vanaf vandaag voordoen.”
Van consent bij seks tot dop aan plastic fles: dít zijn de wetswijzigingen per 1 juli
De nieuwe wet sluit veel beter aan bij de ervaringen van veel meisjes en vrouwen, zegt Ardon tegen het persbureau. “Maar ook van mannen en lhbtiqa+ personen. Zo kunnen meer mensen nu bij de politie aangifte doen. Door deze wet in te voeren draagt de Nederlandse staat uit dat afstemming belangrijk is, en dat seksuele intimidatie in het openbare leven niet acceptabel is.”
Fonds Slachtofferhulp bracht, gedurende de consultatie van de wet, advies uit. Marijke Brouwer-Poelgeest, juridisch beleidsmedewerker bij Fonds Slachtofferhulp, vertelt aan ANP: “Het belangrijkste advies was de introductie van verschillende gradaties in de strafbaarstelling van aanranding en verkrachting. Ook is gepleit voor het opnemen van online seksueel misbruik in de wet. Zo worden onder meer shame-sexting, sextortion en grooming niet als een schending van privacy of computervredebreuk gezien, maar erkend als zedenmisdrijf en aantasting van de seksuele autonomie en integriteit van het slachtoffer.”
Online seksueel geweld is nét zo erg als offline: 'Onderschat nooit waar een slachtoffer doorheen gaat'
Bicanic voegt toe dat kinderen door de nieuwe Wet seksuele misdrijven beter worden beschermd. “Kinderen online seksueel benaderen, zonder dat er verder iets gebeurd is, is nu ook strafbaar. Dat is echt heel goed. Een kind heeft het misschien niet door, terwijl het de volgende stap kan zijn naar een volgende grens. Het geeft de politie meer mogelijkheden om iemand te doen stoppen. Online misbruik is net zo schadelijk als fysiek misbruik. Als je dat meemaakt kan je dezelfde klachten hebben. We moeten er álles aan doen om te voorkomen dat mensen dit meemaken en de nieuwe wet helpt daarin mee.”
Maar niet alleen mensen die slachtoffer zijn van een zedendelict merken de gevolgen van de wet. De wet heeft invloed op de hele samenleving. Ardon: “Te veel mensen denken nu nog dat iemand naroepen moet kunnen. Of dat seks met iemand die dronken is en daardoor diens grenzen niet goed kan aangeven, prima is. De nieuwe wet kan helpen om die sociale norm te veranderen, zodat steeds meer mensen gedrag laten zien dat aansluit op de wet. Daarom is het belangrijk dat rijk en gemeenten vanaf nu sociaal professionals helpen bij het uitdragen van deze nieuwe norm. Deze wetswijziging is hét moment om samen vol in te zetten op preventie, zodat seksueel geweld voorkomen kan worden.”
Daar sluit Brouwer-Poelgeest zich bij aan, zegt ze tegen het persbureau. “De vernieuwde wet is een belangrijke stap voorwaarts voor zedenslachtoffers, omdat deze beter tegemoet komt aan de ernst van het misdrijf. We weten namelijk dat ruim 70 procent van de verkrachtingsslachtoffers een ‘freeze-reactie’ ervaart. Dit zorgt ervoor dat verkrachtingszaken lastig te bewijzen zijn en de aangiftebereidheid laag is.”
Dít kun je doen als je te maken hebt gehad met seksueel geweld: 'Je hoeft het niet alleen te doen'
De freeze-reactie hoort Bicanic vaak terug. “Veel mensen vertellen dat ze zich verlamd voelden door de schrik en angst. Daardoor heeft een slachtoffer misschien niks kúnnen doen of zeggen. Met de nieuwe wet kan iemand zeggen: ‘Ik heb helemaal geen ja gezegd, er is mij helemaal niks gevraagd.’ Dat expliciete toestemming checken bij elkaar, is heel belangrijk.”
Hoewel er in meer situaties aangifte kan worden gedaan, betekent dit niet dat het ook makkelijker te bewijzen is. “Bewijs blijft een uitdaging. Meer zaken zijn strafbaar, maar de bewijslast wordt niet per se makkelijker met de nieuwe wet. Meestal gaat het om situaties waar geen getuigen zijn.”
Maar er is meer dan alleen aangifte doen, benadrukt Bicanic. “Vaak zeggen naasten dat het slachtoffer aangifte moet doen. Voor slachtoffers is de behoefte om aangifte te doen vaak veel minder sterk dan voor omstanders. Degene die het is overkomen heeft meer nodig dan alleen aangifte doen. Ik weet dat slachtoffers meestal meer bezig zijn met vertrouwen in de mensheid terugkrijgen, zichzelf terugvinden en minder angsten voelen. Dat is een veel grotere uitdaging voor hen. In die zin hoop ik dat daar ook aandacht voor is. Leef je in in de ander en vraag waar die persoon last van heeft en zelf graag zou willen doen.”
Deze lichamelijke reacties tijdens én na seksueel misbruik zijn heel normaal
Bicanic is blij dat de wetswijziging is doorgevoerd. “Er is heel hard gewerkt om dit voor elkaar te krijgen. Nu lopen we bij met andere Europese landen die de verandering al hebben doorgemaakt. Elke vorm van seksueel misbruik kan enorm veel invloed hebben op het leven en de ontwikkeling van een persoon. Dat mogen we niet onderschatten. De nieuwe wet erkent dat. De komst van de wet erkent de potentiële schadelijkheid van seksueel misbruik. Dat vind ik er zo goed aan.”
Mensen die in het verleden slachtoffer zijn geweest van een vorm van seksueel misbruik, voelen hopelijk erkenning door de nieuwe wet. “Ook al kunnen ze niet naar de politie, ze weten wel dat we dit als samenleving niet meer oké vinden en dit gedrag nu strafbaar is. Voor erkenning is het nooit te laat. Erkenning doet altijd goed.”
Bicanic sluit af met een boodschap: “Veel mensen die het meemaken twijfelen of ze nou wel of geen seksueel misbruik hebben meegemaakt. Ze hebben een beeld in hun hoofd van een verkrachting met duwen en trekken. Hoewel die vorm zeker bestaat, kan seksueel geweld er op veel verschillende manieren uitzien. Het kan zelfs liefdevol zijn geweest en toch seksueel geweld zijn, omdat je je slecht, vies en bedoezeld voelt. Veel mensen maken het kleiner en nemen zichzelf niet serieus.”
Slachtoffers kunnen altijd bellen met Centrum Seksueel Geweld, zegt Bicanic. “Hoe langer je ermee rondloopt, hoe moeilijker het wordt en hoe meer het zich vastzet in je hoofd op een negatieve manier. Daarom wil ik graag zeggen: neem je ervaringen serieus en loop er niet mee rond. Bel gerust naar ons.”
Heb jij seksueel geweld meegemaakt en wil je daarover praten? Centrum Seksueel Geweld biedt professionele hulp en is 24/7 bereikbaar via het telefoonnummer 0800 – 0188. Je kunt ook terecht bij Slachtofferhulp Nederland via 0900-0101.
Iva Bicanic over helen na seksueel trauma: 'Praten móét niet, maar het moet wél altijd kunnen'
