Een fatale mishandeling op een boulevard op Mallorca en een afranseling in een discotheek in Italië. De verdachten zijn in beide gevallen adolescenten die met een groep op pad waren. Welke rol speelt groepsdruk?
LINDA.nl sprak erover met ontwikkelingspsycholoog Wouter van den Bos. Voor de Universiteit van Amsterdam doet hij onderzoek naar hoe de sociale netwerken van adolescenten (personen tussen de tien en twintig jaar) samenhangen met hun individuele keuzes en risicogedrag.
Denk je dat deze excessen ook waren gebeurd als het één dader tegenover één slachtoffer was?
“Nee, dat denk ik niet. Het was ook geen groep tegenover een groep. Dat heeft ook met de fysieke aard van de daad te maken. Je voelt je veiliger in een groep tegenover een individu. Een heel oneerlijke situatie.”
Hoe kan het dat een dergelijke situatie ontstaat?
“Individuen en groepen gaan zich vaak hetzelfde gedragen, in dit geval agressief. Dat heeft twee herleidbare oorzaken: vaak zoeken we mensen op die hetzelfde zijn. En daarnaast gaan de mensen in een groep steeds meer op elkaar lijken. Selectie en peer pressure.
Of mensen – jonge adolescenten in dit geval – zich agressief gaan gedragen heeft ook met de geschiedenis te maken. De omstandigheden waarin de adolescent opgroeit, de relatie met de ouders. Dat heeft in beginsel niet met groepsdruk te maken.”
Iemand die liefdevol en onbezorgd is opgegroeid en het goede voorbeeld heeft gekregen kan toch ook wel tot zo’n daad komen of daarbij betrokken zijn?
“De meeste vrienden maken we op de middelbare school, in een klas die vrij willekeurig bepaald is. Een antisociale of agressieve norm kan overwegend zijn. Ook als je zelf niet zo bent, is het belangrijk om erbij te horen. Zo’n sociale norm is moeilijk te doorbreken en daar kan je inderdaad in meegenomen worden.”
De vier verdachten van de mishandeling in een discotheek in Lazise zijn tussen de 20 en 21 jaar. In de zaak rond de fatale mishandeling op Mallorca zijn twee adolescenten van 18 en 19 aangehouden. Groepsdruk speelt op deze leeftijd dus wel een belangrijke rol?
“Zeker rond deze leeftijd beïnvloeden groepjes jongeren elkaars gedrag. Gedrag kan zo versterkt worden. Je moet je ontwikkelen als onafhankelijk iemand. Wordt geacht het zonder je ouders te rooien. Hun invloed wordt minder, de invloed van je vrienden groeit.
Daarnaast kan in sommige groepen agressiviteit leiden tot status. Dan is het dus een instrument om je plekje te veroveren in een groep. Je kunt je voorstellen dat als agressief gedrag tot status leidt, nóg agressiever gedrag tot nóg meer status leidt. En ik ga ervan uit dat bij deze gebeurtenissen alcohol of drugs in het spel zijn. Dat is een extra ingrediënt.”
Het speelt dan, neem ik aan, ook mee hoe belangrijk je het vindt om erbij te horen?
“Dat klopt. Sommige mensen zijn heel gemotiveerd om dingen te doen zodat ze erbij horen. Bij hen bepaalt het meer hun gedrag dan bij anderen die het niks kan schelen. Dat houdt overigens nooit op. We zijn sociale wezens. En de wens om erbij te horen is te verklaren. Vroeger hing je leven ervan af. Alleen kon je niet overleven.”
Wat kun je als ouder doen om te voorkomen dat jouw kind onder groepsdruk bezwijkt?
“Het is goed om met je zoon of dochter over dit onderwerp te praten, maar belangrijker is om met de groep te praten. Uit onderzoek blijkt dat mensen bepaalde dingen doen om status te verwerven. Ze denken bijvoorbeeld dat als ze iemand in elkaar slaan, veel roken of drinken, anderen dat belangrijk vinden. Vraag je die anderen individueel of ze dat daadwerkelijk belangrijk vinden, dan blijkt dat vaak niet zo te zijn. Onderling wordt er niet over gesproken. Het wordt allemaal zelf ingevuld. Als dergelijke zaken in groepsverband ontkracht worden, is dat vaak een eyeopener.
Een-op-een-gesprekken zijn ook goed, maar hebben vaak minder zin. De conversatie kan goed zijn, maar in een groep vergeten ze de dingen die zijn besproken. Een peer educator inschakelen in de klas bijvoorbeeld is vaak effectiever, een ervaringsdeskundige die zelf is of heeft gepest. Jongeren en adolescenten zijn vaak eerder geneigd iets van zo’n persoon aan te nemen dan van een ouder die wel even uitlegt hoe het zit.”
Vader opgepakte verdachte Mallorca: 'Een nachtmerrie zonder einde'
