Waarom worden in Nederland zoveel vrouwen vermoord door een man, ook nadat ze veelvuldig aan de bel trokken bij politie en hulporganisaties? Saskia Belleman, rechtbankverslaggever bij De Telegraaf, ziet al jaren dezelfde schrijnende verhalen voorbijkomen.
Na de bekroonde podcast Zij is van mij is er nu het gelijknamige boek, waarin ze onderzoekt waarom femicide toch zo wordt onderschat.
Linda van der Giesen is 28 jaar oud als ze door haar ex John F. wordt klemgereden op het parkeerterrein van het ziekenhuis waar ze werkt. Ze kan geen kant op als hij haar meermaals door haar hoofd en nek schiet. Voor haar dood had Linda al meermaals bij de politie gemeld dat ze bedreigd werd, dat John haar appjes met foto’s van wapens stuurde. Niemand deed wat.
Iedere acht dagen wordt in Nederland een vrouw vermoord omdat ze een vrouw is: het hoogste aantal in Europa. Vaak gaat dat over (ex-)partners, soms ook over (stalkende) vreemden, kennissen of familieleden. Meestal noemen we dat femicide, al geeft Belleman de voorkeur aan vrouwenmoord of doodslag. “Dat zijn rauwere woorden die dichterbij de werkelijkheid zitten.”
Als rechtbankverslaggever voor De Telegraaf neemt Belleman wekelijks rechtbankrollen uit het hele land door. Ze weet daardoor als geen ander dat Linda’s verhaal alles behalve uniek is. “Een paar jaar geleden begon het me echt op te vallen, en dacht ik: verdorie, het zijn er wel drie of vier per week.”
Julia's moeder werd slachtoffer van femicide: 'Zij maakte het uit, hij sneed haar slagaders door'
Of Belleman nu in de rechtbank in Limburg of Friesland zit: overal ziet ze dezelfde patronen. Zo proberen verdachten de schuld vaak bij het slachtoffer te leggen: had zij hem maar niet moeten verlaten of tegenspreken.”Ook blijkt achteraf vaak dat politie de dreiging niet serieus nam, en dat de vrouw steeds weer het bos in is gestuurd. Vrouwen krijgen te horen: ‘Ja mevrouwtje, zolang hij niets doet, kunnen wij niets.’ Terwijl hij haar bedreigt en stalkt. Dat zijn strafbare feiten. Dus hoézo hij doet niets?”
Toch merkt ze dat iedere zaak door iedere rechtbank in het land als incident werd behandeld. “Er is weer een vrouw vermoord, pech. Terwijl ik er steeds meer van overtuigd raakte dat het onderdeel was een dieperliggend probleem in onze samenleving. Ik ben uiteindelijk in het onderwerp gedoken omdat ik wilde weten waarom het aantal slachtoffers niet groeit, maar wel gelijk blijft. Waarom blijft dit gebeuren en hoe kunnen we het stoppen?”
Velen zullen zich het verhaal van de 16-jarige Hümyera nog herinneren. Ze werd vermoord op de dag dat ze voor de vijfde keer aangifte wilde doen tegen haar stalkende ex. Op het schoolplein werd Hümyera meermaals door haar hoofd geschoten terwijl ze op de grond lag. Belleman zag de gruwelijke beelden in de rechtbank. “Je zag hoe ze gewoon geliquideerd werd.”
Saskia Belleman. Fotograaf: Alex John Beck.
Uit het boek blijkt dat aangiftes van stalking en bedreiging vaak niet opgepakt worden, en dat de politie verschillende meldingen niet met elkaar in verband brengt. Ook de conclusies uit het onderzoek dat op Hümyera’s dood volgde, waren vernietigend. Vijf jaar later bleek dat vrijwel niets van de aanbevelingen is terechtgekomen. “Daar word ik gewoon boos van. Als we vrouwen nou eens serieus zouden nemen, als we die aanbevelingen gewoon zouden doorvoeren, hadden veel vrouwen nu nog in leven kunnen zijn. Elke keer denk ik weer: wat moet er nu nog gebeuren om mensen te doordringen van de ernst van dit probleem? Hoeveel doden moeten er nog vallen?”
Judith verloor haar vriendin Raja aan femicide: 'Voor de deur van haar huis maakte hij haar af'
Een ander schrijnend voorbeeld is de 42-jarige Reagan Perez. Zij werd vermoord door haar ex nadat ze al 17 meldingen van onder andere bedreiging, stalking, vernieling en diefstal had gedaan. Ook had ze aan de politie verteld dat haar ex in een tbs-kliniek had gezeten. Niemand deed iets.
“Haar familie vond na de moord haar uitvaartpolis op haar bed. Ze wist gewoon: ik ga dood. Ik hoef van niemand iets te verwachten. Ik kan daar spontaan tranen van in mijn ogen krijgen. Ze heeft álles gedaan om zichzelf te beschermen. Ze heeft haar omgeving gewaarschuwd en eindeloos aangeklopt bij de politie. En alsnog gaat het mis. Ik kan er met mijn pet niet bij. Ik vraag me af: slapen agenten die haar aan de balie hebben gehad nog?”
Het stereotype van ‘de hysterische vrouw’ blijkt ook in dit soort zaken hardnekkig. “Als een vrouw huilt als ze aangifte komt doen, wordt ze weggezet als labiel. Als ze rustig en beheerst haar verhaal deelt, zal het allemaal wel meevallen. Maar als een man zich meldt omdat iemand hem foto’s stuurt van een vuurwapen, komt men wel in actie. Er wordt een aangifte opgenomen, er wordt een bezoekje gebracht aan de verdachte en er een onderzoek ingesteld. Waarom gebeurt dat niet bij vrouwen?”
Georganiseerde criminaliteit is overzichtelijker, geeft Belleman toe. Als politie kun je bijvoorbeeld een netwerk en beoogde slachtoffers in het vizier hebben. “Toch gaat het ook bij vrouwenmoord steeds om hetzelfde probleem: mannen die geloven dat de vrouw hun bezit is. En als zij waagt iets te doen wat hen niet aanstaat of besluit weg te gaan, moet ze dat met haar leven bekopen. In het boek gaat het over de zaken met een dodelijke afloop, maar daar zitten duizenden gevallen van huiselijk geweld onder. Iedere dag worden er weer vrouwen in elkaar gestompt, uitgescholden en vernederd.
Als het dan tot een rechtszaak komt, krijgt zo’n man een bescheiden strafje en leert daar vervolgens niets van. Hij gaat gewoon door. Wanneer gaan we beseffen hoe ernstig het patroon is dat hieronder ligt, namelijk de scheve man-vrouwverhoudingen in onze maatschappij. Voordat ik me hiermee bezig hield, had ik dat ook niet zo in het vizier – misschien leef ik in een bevoorrecht milieu. Maar er zijn legio’s aan mannen die vinden dat ze een vrouw mogen opdragen wat ze wel of niet mag. Welke kleding ze mag dragen, of ze met vriendinnen uit eten mag. Of ze haar ouders mag zien.”
In lezersreacties leest Belleman vaak terug dat femicide een ‘geïmporteerd probleem’ van niet-westerse culturen zou zijn. Onzin, zeggen de cijfers. Vrouwenmoord komt in alle culturen en lagen van de samenleving voor. “Neem Clarinda van der Besselaar, die ook in het boek staat. Zij werkte notabene zelf bij de Raad voor de Kinderbescherming, hij was adjunct-directeur van een basisschool. Dat zijn toch wel de laatste mensen bij wie je zoiets verwacht. En toch gebeurt het. Van dat idee moeten we echt af.”
De rode vlaggen die voorafgaan aan femicide: 'Nuttig om te weten waar je op kunt letten'
Het valt op dat de experts in het boek vaak de rol van de vrouw benadrukken in het stoppen van het geweld. Zij zou op tijd een grens moeten aangeven en zeggen: ik wil dit niet meer. Belleman vindt dat duidelijk ingewikkeld. “Ik snap best dat je een relatie vanuit twee kanten moet bekijken, maar je moet ook ergens een streep trekken en zeggen: een man die een vrouw slaat is een loser en die pakken we aan voordat het te laat is.
Daarnaast hebben de meeste vrouwen, dat merk je ook in de rechtbank, er al alles aan gedaan om te voorkomen dat die man ontploft, wat natuurlijk eigenlijk idioot is. Het zijn toch verdorie geen beesten die je moet trainen?”
Wanneer de dreiging groot is, maar de man niet opgepakt wordt, eindigen vrouwen (en kinderen) vaak in een opvanghuis. In het boek zegt een agent dat je een man ‘niet voor de rest van zijn leven in een kerker kan opsluiten’ om hun veiligheid te garanderen. Dat vrouwen wel hun vrijheid moet inleveren, noemt Belleman krom. “Ook is het tegenwoordig niet zo moeilijk meer om erachter te komen waar die opvanghuizen zitten. Zo’n man rijdt dan gewoon rondjes om dat huis heen, waardoor die vrouw en kinderen niet eens meer naar buiten kunnen. En niemand doet iets. Dat is toch de wereld op zijn kop? De vrouw zit opgesloten en hij kan gewoon zijn gang gaan.”
In de rechtbank ziet ze dat verdachten vaak weinig spijt hebben. “Ja, van de situatie waar ze nu in zitten. Dan zit ik weer te luisteren naar een man die zijn vrouw heeft doodgeschoten en zegt: ‘Nee hoor, ik heb die deur niet ingetrapt.’ Terwijl de halve deur eruit lag, we hebben de foto’s gewoon gezien. Ook kwam hij midden in de nacht het huis binnen en liep op haar af met een vuurwapen. In een reflex duwde ze hem weg. Hij presteert het dan om tegen de rechter te zeggen: ‘Het is haar schuld dat ze is neergeschoten omdat ik een duw kreeg. Ik wilde alleen praten.’ Ja, met een doorgeladen vuurwapen op haar hoofd. Dat zou een lekker gesprek worden.”
Weer komt het volgens Belleman neer op de huidige man-vrouwverhoudingen in onze samenleving, waarin sommige mannen het normaal blijken te vinden dat ze hun vrouw onder de duim houden. Om dat te bestrijden, moeten we jongens beter opvoeden, zegt ze. “Daar zijn we met z’n allen verantwoordelijk voor. Grijpen we in als een jongetje een meisje te lijf gaat of uitscheldt? Zeggen we dan iets, ook als het niet ons eigen kind is? We moeten dit soort gedrag niet tolereren, maar in de praktijk zie je dat het vaak met de mantel der liefde wordt bedekt, van: ‘Zo zijn jongetjes gewoon.'”
Bellemans volgende podcast belicht de situatie van kinderen in dit soort relaties. Ze wijst naar het verhaal van Suraya, die na jarenlange mishandeling en bedreigingen door haar hoofd werd geschoten door ex. Ze overleefde de aanslag, maar wordt nu door de familierechter gedwongen om haar dochter een band te laten opbouwen met haar vader. Dat betekent dat ze hem op de hoogte moet houden van schoolresultaten en foto’s moet sturen.
“Terwijl je zo’n man natuurlijk het liefst uit je leven wil bannen. Dan vraag ik me wel af: wanneer heeft zo’n man zijn rechten als vader verspeeld? En wat zijn de rechten van de vrouw die bijna vermoord was? Is het eigenlijk wel in het belang van het kind om haar vader in haar leven te hebben? Bij de politie zeggen ze ook wel eens: als de familierechter ook maar enigszins zou weten wat er in het strafdossier van die man staat, zou deze waarschijnlijke hele andere beslissingen nemen. Maar die mogen niet in politiedossiers kijken.”
Johan verloor zijn dochter Eva aan femicide: 'Ze heeft gevochten voor haar leven, had geen nagels meer over'
De conclusie van het boek is dat femicide en geweld tegen vrouwen, ondanks de schrikbarende cijfers, nog steeds worden onderschat. Hoewel er meer doden vallen door femicide dan in het criminele circuit, krijgt het minder prioriteit. “Slachtoffers die vallen ‘in de huiselijke sfeer’ heet dat dan, heel versluierend. Vrouwen worden thuis vermoord, in wat hun veilige omgeving zou moeten zijn, door degene bij wie ze zich veilig zouden moeten voelen. Ik vind het verbijsterend dat we dat nog steeds niet serieus nemen.”
Wanneer Belleman hier met vrouwen over spreekt, merkt ze soms dat er vrouwen bij zijn die ongemakkelijk worden of zich helemaal terugtrekken. “En dan weet ik eigenlijk al genoeg. De signalen waar ik over vertel, de situatie die ik schets: ze herkennen zich erin. Ze beseffen: ik zit in een relatie die de verkeerde kant opgaat. Want het sluipt erin en je herkent niet meteen dat het misgaat. Ook omdat we geneigd zijn te denken: dat overkomt mij niet. Hij houdt van me. Helaas heb ik inmiddels wel geleerd dat het iedereen kan overkomen.”
‘Zij is van mij’ van Saskia Belleman is nu verkrijgbaar.
Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.
Anne-Marije verloor haar zus aan femicide: 'Onder het balkon van mijn ouders heeft hij haar met veertig messteken vermoord'
