Lianne (31) werkt als verloskundige. ‘Gewoon’ in Nederland, maar voor Artsen zonder Grenzen reisde ze ook af naar Soedan. Daar ondersteunde ze lokale klinieken en hielp ze bij het opzetten van betere bevallingszorg.
“We zagen in de buitengebieden veel moedersterfte”, vertelt Lianne aan LINDA. “Om sneller in te kunnen grijpen, zijn we bijvoorbeeld begonnen met kraamvisites.”
Nu ze weer terug is in Nederland, geniet Lianne vooral weer van het gevoel van vrijheid. Zonder overleg op de fiets kunnen stappen, even snel naar de supermarkt kunnen. In Nyala, de stad in het zuidwesten van Soedan waar ze gevestigd zat, is de situatie namelijk niet veilig genoeg om op eigen houtje dingen te ondernemen. “Ik wandelde alleen zelf tussen het guesthouse en ons kantoor, zo’n honderd meter verderop”, vertelt Lianne. “Langere reizen, naar een van de ziekenhuizen of verder het binnenland in, kon ik alleen maken in een auto met chauffeur en satelliettelefoon. Ik moest altijd laten weten hoe laat ik vertrok en aan zou komen, en of de situatie oké was.”
Al ruim dertig jaar kampt Soedan met armoede, honger en geweld, maar sinds april 2023 is een bloedige oorlog opgelaaid tussen het regeringsleger en de Rapid Support Forces-rebellen. Het land bevindt zich in een enorme humanitaire crisis, twee derde van de bevolking (zo’n dertig miljoen mensen) is afhankelijk van hulp. Die hulp ís er alleen bijna niet. Door de slechte veiligheidssituatie zijn de Verenigde Naties en bijna alle internationale hulpverleners uit het land vertrokken.
Lianne is inmiddels twee keer naar het buitenland geweest voor Artsen zonder Grenzen. In 2023 verblijft ze negen maanden in Zuid-Soedan, eind 2024 gaat ze terug: deze keer voor vier maanden in buurland Soedan. Lianne: “Toen ik na twee dagen reizen aankwam in Nyala was ik helemaal uitgeput. Na de overdracht van de vorige verloskundige kon ik niet wachten om naar bed te gaan, maar op dat moment begon er een luchtaanval.” Het wordt geen slapen, maar schuilen. Deze heftige start blijkt een voorbode van de ruim twee maanden die volgen, waarin luchtaanvallen de orde van de dag zijn.
“Als ik van tevoren had geweten dat het zó intensief zou worden, weet ik niet of ik was gegaan”, geeft Lianne toe. “Maar als je er eenmaal zit, raak je er toch soort aan gewend. Hoe verschrikkelijk dat ook klinkt. Wat me achteraf vooral bijblijft is de veerkracht van de lokale staf waarmee we werkten. Deze mensen hebben helemaal niets, maar zullen je altijd uitnodigen om mee te eten – ook na een nacht vol bombardementen. Die saamhorigheid, het voor elkaar zorgen, is echt heel bijzonder.”
'Ze zijn geen bedreiging, maar kwetsbare individuen die het beste proberen te maken van een uitzichtloze situatie'
Tijdens deze vier maanden ondersteunt de verloskundige het personeel in het ziekenhuis van Nyala, maar ook zes vrouwenklinieken in de buitengebieden. Daar zit ze niet zozeer in de rol van verloskundige, maar van manager. “De gezondheidszorg in Soedan wás al niet fantastisch, maar door de oorlog is het slechter dan ooit. Door het enorme gebrek aan ervaren artsen, gynaecologen en ander medisch personeel is het vooral belangrijk om vooruit te kijken”, legt Lianne uit.
“Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de basiszorg weer tot stand komt? En hoe krijgen we de capaciteit van klinieken weer omhoog? Dat was vooral mijn rol: mensen trainen, systemen opzetten en ervoor zorgen dat de basishulp goed uitgevoerd kan worden.”
In Soedan vinden veel bevallingen thuis plaats, begeleid door een traditionele vroedvrouw. “Deze vroedvrouwen hebben een hoog aanzien binnen de community, maar ze zijn niet geschoold”, vertelt Lianne, “We zagen in de buitengebieden veel moedersterfte. Het komt voor dat vroedvrouwen bevallingen doen zonder handschoenen, complicaties niet herkennen, of bijvoorbeeld een knip zetten en deze niet kunnen hechten.
Dat kan leiden tot infecties, die vaak te laat gezien worden of waarvoor geen medicatie aanwezig is. Bloedingen na de bevalling zorgen ook voor een hoge moedersterfte: vaak is er geen geld voor vervoer naar een kliniek – áls er al eentje in de buurt is. Artsen zonder Grenzen vergoedt transportkosten voor deze vrouwen en ik schreef een plan van aanpak om de aanwezige klinieken 24/7 open te krijgen, in plaats van alleen overdag. De hoop is dat er zo altijd meer ervaren en geschoold personeel aanwezig is.”
Daarnaast introduceerde Lianne het concept van de kraamvisite. In de Soedanese cultuur is het namelijk gebruikelijk dat vrouwen de eerste week na de bevalling niet naar buiten mogen, dat gebeurt pas na een ritueel dat plaatsvindt op de zevende dag. Als er na een bevalling complicaties optreden, worden deze dus pas laat opgemerkt.
Lianne: “Om sneller in te kunnen grijpen, hebben we een pilot gedraaid in vier gebieden. We trainden verloskundigen waar ze op moesten letten, in samenwerking met lokale vroedvrouwen. Zij gingen dan thuis langs bij de nieuwe moeders. De focus lag hierbij op de eerste week na de bevalling, zodat eventuele signalen van complicaties veel sneller opgepikt konden worden.”
(tekst gaat verder onder de foto’s)
Naast de geboortezorg houdt Artsen zonder Grenzen zich ook bezig met nazorg voor slachtoffers van seksueel geweld. Vrouwen krijgen hier bijvoorbeeld de morning-afterpil en hiv-remmers. Ze herinnert zich veel schrijnende verhalen, waaronder die van een jongetje van zeven jaar oud, dat slachtoffer was geworden van verkrachting. Hij was gevlucht uit hoofdstad Khartoum en kwam met zijn ouders naar de kliniek voor soa-medicatie, vaccinaties en de nodige mentale steun.
“Het is onbeschrijflijk verschrikkelijk om dit te moeten meemaken, vooral voor een kind dat net is gevlucht in de hoop op veiligheid”, aldus Lianne. Daarnaast zag ze veel meiden die werden verstoten door hun gemeenschap, simpelweg omdat ze zwanger waren zonder een partner aan hun zijde.
Tjeerd is vroedman: 'Ik moet extra hard werken om het vertrouwen van vrouwen te winnen'
“Als je (jong) zwanger raakt buiten het huwelijk heb je geen leven meer. Je toekomst is weg”, licht Lianne toe. “Je wordt verstoten, sommigen zelfs vermoord. Tegelijkertijd zit er een enorm stigma op anticonceptiegebruik en is abortuszorg niet toegestaan, behalve als er een medische reden is of na een verkrachting. In de praktijk komt het erop neer dat je door drie verschillende mensen moet laten bevestigen dat dit is gebeurd, wat nagenoeg onmogelijk is. Daarom kiezen sommigen voor een illegale abortus, ook al gebeurt dat vaak onveilig.”
Vanuit Artsen zonder Grenzen probeerde Lianne hierover het gesprek aan te gaan met lokale verloskundigen, mét respect voor hun denkwijzes en gebruiken. “Je moet hier heel voorzichtig mee omgaan, want je moet wel je werk kunnen blijven doen in de community’s. Omdat we een medische organisatie zijn, vertellen we vooral dat we willen voorkomen dat mensen onnodig sterven door onveilige abortussen. Daar is vaak al meer begrip voor, maar deze zorg aanbieden blijft een gevoelig punt – zeker voor de lokale zorgverleners. Zij lopen óók risico op verstoting.”
De afgelopen weken laait het geweld in Soedan weer op. Zo ligt momenteel havenstad Port Sudan onder vuur, een plek waar veel autoriteiten en ontheemde mensen juist naartoe waren gevlucht. “Er is een grote humanitaire ramp gaande, waar we buiten het land zelf bar weinig over horen”, vertelt Lianne. “Echt óveral waar je kijkt is hulp heel hard nodig, en dat kwam op sommige momenten wel flink binnen. Zoveel oorlog, zoveel levens die verwoest worden… en dan de realisatie dat je nooit iedereen kunt helpen. Waar moet je beginnen? Maar moedeloos worden, daar heeft niemand wat aan. Je moet juist op zoek naar de kleine beetjes hoop, dát vieren.”
Inmiddels is Lianne’s positie in Soedan overgenomen door een andere verloskundige van Artsen zonder Grenzen. Zelf werkt ze nu als verloskundige in Amsterdam en gebruikt ze de komende maanden om even bij te komen. “Het is supergaaf werk en echt ontzettend mooi om te doen, maar het is ook lastig om een eigen leven op te bouwen als je de hele tijd weg bent. Ik weet nog niet of ik nog een keer terugga. Wie weet – of zoals ze daar zeggen: inshallah. We zullen zien.”
Tineke Ceelen: 'Wie verzint het om een klein meisje te bedreigen? Als ik diegene ooit in mijn vingers krijg, nou'
