Onomkeerbare realiteit

De man wipt zenuwachtig heen en weer op de stoel te­genover me. Nu ik over zijn kinderen begonnen ben, is aan alles te merken dat dit gespreksonderwerp zo snel moge­lijk beëindigd moet worden. Zijn vrouw zit naast hem, kijkt naar de grond en geeft geen kik. Ze ziet er slecht uit, de diepe wallen onder haar ogen verraden slaaptekort.

Nog geen zes weken weten ze dat longkanker hun toekomst en die van hun kinderen totaal veranderd heeft. Medicijnen zullen de dood uitstellen, maar de dood als onomkeerbare realiteit staat vast sinds het moment dat de radioloog een lever vol tumoren zag. De man zal het leven verlie­zen, en zijn kinderen daarmee hun vader.

Wat pijnlijk duidelijk wordt, is dat zijn kinderen geen pijn mogen hebben. Hen moet zulk leed bespaard blijven tot het moment dat de dood echt aanstaande is. Na het gesprek neem ik contact op met een ontwikke­lingspsycholoog. “Ze moeten het weten”, vertelt ze me. “Op deze leeftijd hebben ze het echt absoluut door, ze krijgen het allemaal mee. En ook als ze jonger zijn, voelen ze vaak allang wat er speelt en hebben ze het recht om geïnfor­meerd te worden.”

Puzzelstukken

“Op hun niveau, rekening houdend met hun belevingswereld, maar wel naar waarheid – ook al is die waarheid rauw en zwart. Kinderen uit de wind houden, ze niet informeren en niet meenemen langs de paden van ziekte en de dood is pas echt schadelijk, op korte en lange termijn. Kinderen moeten serieus genomen worden. Dat maakt dat ze na een verlies niet achterblijven met een puz­zel waar stukken van ontbreken.”

Na dit gesprek besef ik hoe bizar het is dat begeleiding van partners en kinderen in de opleiding van medici en andere zorgverleners geen of een beperkte plaats heeft. De zorg is sterk gericht op de patiënt, maar als kanker of een andere ingrijpende ziekte zich voordoet, zijn er meerdere slacht­offers.

Secundaire slachtoffers heten ze, de naasten die het leed van zo’n verpletterend verlies levenslang met zich mee zullen dragen. De schade die het verlies van een geliefde aanricht, is sowieso rampzalig, maar het spreekt voor zich dat het leed nog vele malen groter is als het nieuws wordt weggemoffeld met het oog op “liefdevolle bescherming van het kind”.

Plukken haar

“Ontzettend grappig. Hij ging helemaal kaal”, glundert de negen jaar oude Martijn. Zijn vader had ’s ochtends pluk­ken haar op het kussen aangetroffen en samen met zijn vrouw had hij het impulsieve besluit genomen naar de kap­per te gaan. En ja, zo begrijp ik, de kinderen waren meege­gaan.

Al snel nadat Martijn had gezien hoe zijn vader eruitzag, had hij besloten dat ook zijn kapsel een tondeuse verdien­de. Het stoere resultaat zit tegenover mij, in de armen van zijn vader. “Gek”, zegt de man. “We hebben met z’n allen zo gelachen, terwijl het tegelijkertijd zo vreselijk is.”

De situatie binnen het gezin is veranderd na mijn be­zorgde telefoontje aan de huisarts, die mijn zorgen deelde en besloot actie te ondernemen.
“We hebben een intake bij een gespecialiseerd centrum in gezinsbegeleiding gehad”, zegt de vrouw, die tot nu toe stil is gebleven.
“We hebben er veel over gelezen”, zegt de man opgelucht. “We hebben deze afslag niet gemist.”
Dan praten we over de chemotherapie, de bijwerkingen en de verdere behandeling in aanwezigheid van zijn zoon en dochter. Ze luisteren stil en als het gesprek tot een einde komt, probeer ik het toch. “Hoe vinden jullie het hier?”

Eerste duwtje

De elf jaar oude Ilse schuift wat voorzichtig heen en weer. “Een beetje eng.”
“Praten jullie veel over de ziekte van papa met jullie ou­ders?”
“Ja.”
Dan valt het stil.
Ik besluit de situatie niet verder te ex­ploreren; dit ligt buiten mijn expertise. Ik geloof er heilig in dat praten over een rampzalig verlies beter kan plaatsvinden zonder druk van een ‘enge’ dokter in een witte jas. Het vereist begeleiders die weten hoe ze de juiste rust en ruimte kunnen creëren. Wel ben ik ervan overtuigd dat het bieden van een opening en het delen van informatie over het be­lang van fatsoenlijke gesprekken enorm kan helpen om het taboe te doorbreken. Ik vermoed dat juist hier een taak ligt voor de dokter of verpleegkundige die de kanker behan­delt. Die kan een eerste duwtje in de richting van openheid geven.

Boemerang

De huisarts belt me een kleine week nadat de man over­leden is. Hij vertelt dat de kinderen het sterfbed thuis heb­ben meegemaakt, en er ook bij waren op het zelfgekozen moment toen hij zijn laatste adem uitblies.
“Wat een heftige keuze daar de kinderen bij aanwezig te laten zijn”, zeg ik.
“Nee”, zegt de huisarts beslist, “het was intens, maar mooi en goed zelfs.”

Ik zie het jongetje voor me, zijn stoere, kale hoofd en de armen van zijn vader om hem heen. Ziekte en dood ho­ren bij het leven. Aan betrokken raken bij de dood zit geen minimumleeftijd vast. Hoewel het niet heel vaak voorkomt dat een ouder van een jong kind sterft, is het ook geen zeld­zaamheid. Kinderen mogen wél pijn hebben. Ziektes en de dood bij kinderen weghouden is júíst schadelijk. Als ze die niet mogen ervaren, niet betrokken worden, terwijl ze dat wel zijn, zal de pijn op latere leeftijd als een boemerang terugkomen. Met trefzekere precisie en onnodig hoge im­pact.

'Ik denk dat u morgen dood bent mevrouw, ik wijs naar haar zonen en haar man, dit is uw laatste avond met hen'Lees ook