DE EEN EET GEEN VARKENSVLEES, DE ANDER blieft geen vis. Dan zijn daar de lactose- en gluten-vrijgemaakten,de dieetwensers, de strikte wat-de-boer-niet-kent-gelovigen. En vlak tot slot ook vooral die in- en inflexibele types van onder de zestien niet uit. Die alleen maar pasta of friet willen, mét kipnuggets, hooguit geflankeerd door een flinter komkommer of een flard tomaat. De verantwoordelijkheid voor het feestmenu voelt vaak als een loodzware last. De druk om alles goed te doen en iedereen te behagen begint soms al eind oktober, als de eerste uitnodiging is verstuurd. Kerst de mooiste tijd van het jaar? Ammehoela.
Karin (39, moeder van twee) is getrouwd met een man van de oude stempel. Zo een die zich niet bemoeit met de planning, maar wel klaagt als zijn eega chagrijnig wordt van de feestdagen. “Hij houdt zich bij de voorbereiding afzijdig, waardoor ik de manager van het kerstgebeuren ben. Dat alleen al zorgt voor bakken stress.” Vorig jaar eindigde Karins 25 december in een fikse ruzie. “Ik kan niet goed koken, daar begint het al. Een driegangenmenu bedenken vind ik een crime, en dan moet het voor mijn gevoel ook nog een beetje origineel en fancy zijn, want met pasta of piepers kun je niet aankomen.” Heikel punt is daarnaast dat Karins schoonzus toevallig wél geweldig kan koken. “Meestal regelt zij het kerstdiner, maar soms zijn wij aan de beurt. En dan worden de kook- en organisatiekunsten helaas met elkaar vergeleken.”
Het is de angst voor afwijzing die veel spanning geeft, zegt neuropsycholoog Linde Nieman. Ze deed onderzoek naar sociale beoordeling. “Verwacht je dat er een negatief oordeel over je geveld zal worden, dan stijgt het gehalte cortisol en dat levert stress op.” En dan zijn er de commercials, de bladen, de beelden op sociale media: ze helpen je niet om de boel te relativeren. Perfect gedekte tafels zien we, en die willen we dan zelf ook. Met smaakvolle servetten, handgemaakte kaartjes en peperduur servies. Een goudkrokante kalkoen glanst je tegemoet, eromheen een lachende, nee, scháterende groep vrienden en familie. En op de achtergrond een designboom vol echte kaarsen en hippe ballen. De kloof tussen die sprookjeskerst en de werkelijkheid is dieper dan de Marianentrog.
Terug naar de ruzie van Karin en haar man. “Die ontstond omdat mijn man zich afvroeg waarom ik zo chagrijnig was. Ik zei dat ik niet chagrijnig was, maar gewoon stréss had omdat het zo veel wérk was. Alles regelen, onthouden, timen: ik zie het hem nog niet doen. ‘Geniet nou gewoon van deze dagen’, was zijn reactie. Ik dacht dat ik gek werd. Uiteindelijk kregen de kinderen door dat de sfeer in de keuken nogal was gezakt en begon mijn schoonmoeder zich ermee te bemoeien. Toen ook mijn schoonzus doorhad dat ik niet alles onder controle had en vroeg of ze me misschien ergens mee kon helpen, schoot dat bij mij in het verkeerde keelgat.” Karin snauwde iets lelijks, schoonzus katte terug. En even later zaten ze met lange gezichten aan tafel. “Toen iedereen weg was, lag ik met tranen in bed. Wat een kutkerst.”

We hypen elkaar te veel op, vindt Linde Nieman, met al die kerstborrels, -vieringen en pre-feestdagendiners. We denken dat het allemaal zo fraai en vroom moet zijn als in al die films en op al die foto’s. Ondertussen is december van zichzelf al druk zat, met sint­vieringen op school en af te ronden jaarcijfers op het werk. “We zijn bij voorbaat al afgepeigerd, en dan moet kerst nog beginnen. Niet zo gek dat het alleen maar kan tegenvallen als je de lat hoog legt.” Hoewel we weten dat ons romantische beeld van kerst niet realistisch is, conformeren we ons toch aan wat we zien, omdat ons brein dat als norm aanneemt, legt Nieman uit. Het scheelt al een hoop als we dat beseffen. En, nog beter, als we ons realiseren dat het best een tandje minder mag allemaal. “Minder tijd op je telefoon en voor de tv doet al wonderen. Dus niet alleen denken: ik ga mezelf niet vergelijken. Maar ook actief minder beelden en filmpjes opzoeken waar je een rotgevoel van zou kunnen krijgen.”
Mooi streven, maar toch ontkomen we niet aan een paar ongeschreven regels. Met kerst moet er iets bijzonders op tafel, een gezinszak friet ­bestellen is nu eenmaal not done. “Sleutelen aan tradities ís ook vaak lastig”, zegt gz-psycholoog en psychotherapeut in opleiding Sanne Winchester. “Al is het maar omdat we onze gasten niet willen teleurstellen. Als tante Jet vorig jaar een zesgangendiner op tafel toverde, kun jij niet met een magnetro­nmaaltijd aankomen. Dan wil je ook iets serveren dat er mooi uitziet en een beetje imponeert, om te laten zien dat je moeite hebt gedaan en van je gasten houdt.” Maar, benadrukt ze: vul het niet voor anderen in. “Vraag liever wat de wensen en verwachtingen zijn. En overleg of je de taken kunt verdelen.”
En dan zijn er nog de kwesties tijd en budget. Want hoe iets speciaals te bedenken zonder dat je er failliet aan gaat en/of zestien uur in de keuken hoeft te staan? “Stel je eigen wensen voorop”, bepleit neuropsycholoog Nieman. “Kies gerechten waar je ervaring mee hebt en die je vooral ook zelf lekker vindt. Het is fijner om een stijl van dineren te kiezen die bij je past, dan je alleen te richten op wat anderen misschien verwachten. Juist als je in dienst staat van anderen, is het belangrijk om je grenzen te bewaken. Door je eigen voorkeuren te integreren in het diner, creëer je een feest dat je zelf ook kunt waarderen. En waar je – als het even kan – met plezier aan deelneemt. Dat helpt niet alleen om de druk te verlagen, maar zorgt er ook voor dat je minder geneigd bent om concessies te doen die je opnieuw stress kunnen bezorgen.”
Overweeg bijvoorbeeld eens om een kerstdiner in buffetstijl te serveren: voor ieder wat wils. Of vraag, bij beperkt budget, of iedere genodigde een gerecht meeneemt. Kies één of twee showstoppers en houd de rest van het menu simpel. Complex en exotisch is niet per se beter, met simpele klassiekers heb je vaak veel meer succes. Wat ook helpt: uitgebreide boodschappenlijsten maken, plus een nauwkeurige tijds­planning voor de dagen ervoor en de avond zelf. Geen ster in de keuken? Focus dan op de gezelligheid, niet op culinaire perfectie. Steek mooie kaarsen aan, draai sfeervolle muziek en zorg voor een leuk spel of op maat gemaakte quiz voor een avond om nooit te vergeten.
Karin heeft besloten om het dit jaar helemaal anders te doen. “Ik heb sinds kort een slowcooker. Nu kan ik deze kerst van tevoren dingen bereiden en heb ik er iets meer vertrouwen in dat het wel goedkomt met dat diner. Daarnaast heb ik mezelf voorgenomen om niet chagrijnig te gaan doen. Of ik het nou leuk vind of niet, ik blijf gewoon (nep)lachen.”
Blijf gezellig is inderdaad een laatste belangrijk advies. Gasten vergeten een chagrijnige host minder snel dan een aangebrande Beef ­Wellington. Kom regelmatig uit de keuken, meng je aan tafel en las af en toe een rustpauze in. Hoe? Delegeer. Ja, óók onwillige mannen zoals die van Karin doen mee (een stevig gesprek over de taakverdeling in huis volgt in januari). Verdelen is heersen. Vraag keukenprinsen als hulp in de keuken en de praktische types om de afwas te doen. En ­vergeet bovenal niet te relativeren: volgend jaar is het weer feest.•