KERST STAAT VOOR WARMTE, gezelligheid en vooral voor liefde. Veel liefde. althans, zo doen reclames en kerstfilms ons graag geloven. In de praktijk is kerst echter vaak alleen maar ‘veel’. Ook in standaardgezinnen van twee ouders en anderhalf kind, waarin de pa’s en ma’s prima met elkaar overweg kunnen, heus nog af en toe neuken en het leven min of meer koek en ei is. Kerst is, kortom, ook zonder extra valkuilen vaak al een hindernisbaan van jewelste. Maar het wordt pas écht ingewikkeld als je gescheiden bent. Want omgangsregelingen, het nieuwe liefje van je ex en eenzaamheid – ga er maar aan staan.
“Ik moet mijn kinderen na het kerstdiner bij mijn ouders, waarbij de hele familie blijft logeren, de volgende morgen om zeven uur uit bed rammelen”, vertelt Stella (41). “Niet leuk, maar in de omgangsregeling met mijn ex-vrouw staat nu eenmaal dat ik ze op tweede kerstdag stipt om negen uur ’s ochtends bij haar moet afleveren. Geen kerstontbijt voor ons dus, maar in plaats daarvan een brakke rit over een doodstille snelweg.”
Bij Maud (38) zijn het de ex-schoonouders die voor frictie zorgen: “Ons grootste struikelblok is wie wanneer kerst mag vieren. Zijn ouders vinden dat zij recht hebben op eerste kerstdag. Mij kan het weinig schelen, maar inmiddels is het een principekwestie. Om en om is eerlijker, dus houd ik voet bij stuk.”
Dat kerst voor gezinnen met gescheiden ouders een heet hangijzer kan zijn, weet ook Else-Marie van den Eerenbeemt (78), al ruim 45 jaar familietherapeut, onderzoeker en docent, en bekend van verschillende tv-programma’s en boeken, zoals het dit jaar verschenen Liefde, leed, loyaliteit. “Het onderwerp gaat me aan het hart”, zegt ze. “Half september komen de eerste belletjes al van cliënten die stress hebben over kerst: ­‘Niemand denkt aan mij, ik ben wéér alleen.’ Mensen worstelen hiermee, het is echt een groot probleem.”
Kerst werkt volgens Van den Eerenbeemt als een vergrootglas. “Als kerst in familieverband goed verloopt, verloopt het hele volgende jaar goed – zo ervaren veel mensen dat. Tegelijkertijd is deze periode ook een soort röntgenfoto, waarop je feilloos ziet: hoe staan we ervoor als familie? Hebben we het fijn met elkaar, of is het hommeles? Kerst kan daardoor heel confronterend zijn en grote emoties oproepen.”

Van die grote emoties is eenzaamheid misschien wel de voornaamste. Dat weet Nouria (42) als geen ander. “Ik ben vier jaar geleden gescheiden en kan maar niet wennen aan het vieren van kerst zonder mijn gezin. Mijn ex en ik gaan oké met elkaar om, maar ook weer niet zo oké dat we samen de feestdagen vieren. We hebben dus om en om de ­kinderen en zijn daardoor allebei een paar dagen alleen thuis. In het begin dacht ik nog: ach, ik bel wel wat vriendinnen, maar inmiddels weet ik dat dat niet zo eenvoudig is. Iedereen heeft familieverplichtingen, niemand heeft tijd voor een borrel of extra etentje. Vorig jaar heb ik, nadat ik mijn ­kinderen had uitgezwaaid, eerst een uur met mijn ziel onder m’n arm door het huis gedrenteld. En maar malen over dat ik mijn gezin niet bij elkaar heb kunnen houden. Normaal gesproken ben ik daar niet zo mee bezig, maar nu, met die kerstboom in de kamer en al dat net uitgepakte speelgoed waar niemand mee speelde, kwam het besef toch weer hard ­binnen. Uiteindelijk ben ik maar gaan netflixen en de was gaan vouwen, om mezelf af te leiden. Niet het einde van de wereld, maar ook niet bepaald mijn idee van een feestelijke kerst.”
Een van de allerbelangrijkste dingen om gevoelens van eenzaamheid te voorkomen, zegt familietherapeut Van den Eerenbeemt, is het maken van goede afspraken. “Leg ruim van tevoren vast wanneer de ­kinderen waar zijn. En met vastleggen bedoel ik echt op papier, liefst met een handtekening eronder. Houd je daar vervolgens ook aan, want niets is zo vervelend als klaarzitten voor ­gezelligheid en dan een belletje krijgen dat het toch een dagje later wordt. Dat moet je elkaar niet aandoen. Maar ook als de afspraken helder zijn en je hebt kunnen anticiperen, hoort pijn er in veel gevallen nu eenmaal bij. Een cliënte van mij zei eens: ‘Met kerst ben ik meer ­gescheiden dan ooit.’ De pijn die daarbij hoort, neem je niet zomaar weg.” Het is daarbij belangrijk te beseffen dat niet alleen jij, maar ook je ex waarschijnlijk te maken heeft met pijn, benadrukt Van den Eerenbeemt.“Praat daar met hem of haar over: wat doe jij met kerst, hoe zit jij erbij? Iedereen zoekt immers een ‘schuilstal’, iedereen wil onder de pannen zijn. Bedenk: het zijn nog steeds vaker vaders die na een scheiding het ouderlijk huis verlaten, vaders die de kinderen moeten missen en de feestdagen alleen doorbrengen. En niet alleen de vaders zijn hier het slachtoffer van, maar ook de kinderen. Als die hun vader op belangrijke momenten niet mogen of kunnen zien, geeft dat een gevoel van gespleten loyaliteit. En dat is vreselijk voor kinderen. Ik heb het vaak genoeg gezien: ­kinderen die de woede of het verdriet van hun moeder voelen en daarom met kerst niet bij hun vader langsgaan, terwijl ze dat eigenlijk wel willen. Of kinderen die tussen twee vechtende partijen in zitten en de nieuwe ­partner of zelfs een zwangerschap van de ene ouder verzwijgen voor de andere ouder. Als die baby dan geboren is, wordt geroepen: ‘Waarom heb je dat niet gezegd?!’ Om hun ouder te beschermen, belast het kind zichzelf in zo’n geval met een geheim, wat een ontzettend onveilige ­situatie voor hem of haar oplevert.”
Een nieuwe partner of tweede leg die bij kerst de verhoudingen scheeftrekt en voor trammelant zorgt – daar weet Judith (47) alles van: “De ­eerste paar kerstvieringen na de scheiding verliepen redelijk ­harmonieus. Maar sinds mijn ex een nieuwe vriendin heeft, erger ik me dood. Ik vind dat mens zó vervelend. De reden is zo kinderachtig dat ik hem bijna niet uit durf te spreken: mijn kinderen zijn dol op haar. Ze heeft een dikke baan, dus ze overlaadt mijn dochters met dure cadeaus. Nou, gefeliciteerd Marieke, ze vinden je aardig, hoera! Sorry, ik weet dat ik cynisch klink, maar ik word gek van die vrouw.”
De eerste keer kerst vieren met de nieuwe vriend of vriendin van de vader of moeder kan voor alle partijen ingewikkeld zijn, zegt Van den Eerenbeemt. “Trekt de nieuwe geliefde alle registers open, dan vinden de kinderen dat vaak geweldig. Zij hebben na een scheiding veel achter de rug, hebben veel emotionele taken gekregen of op zich genomen. ­Misschien voelen ze minder druk bij die nieuwe vriendin van papa. Er zit immers geen verdriet achter de omgang met haar, zoals wellicht wel het geval is bij hun ouders. Bedenk in zo’n geval: er is maar één moeder en die is onuitwisbaar. Mocht je woede of wrok voelen over de situatie, houd die dan weg bij je kinderen. Anders moeten zij voor hun gevoel gaan zwijgen over papa’s leuke nieuwe vriendin, of haar een trut noemen om jou te behagen. En daarmee zadel je ze in wezen met jouw ­probleem op.”