Broer en zus Nils en Daya

Vroeger dacht Nils (42) dat hij als oudere broer voor zijn zusje Daya (35) moest zorgen, maar in zijn studententijd draaiden de rollen om. Daya: “We hebben een periode allebei op een eigen eilandje gezeten, maar de afgelopen jaren heb ik het gevoel dat Nils mij veel meer is gaan zien en dat ik nu ook op hem kan leunen.”

Waar is Nils? Dat vraagt Daya zich af, terwijl ze op een avond in 2005 door zijn Amsterdamse studentenhuis loopt. Het is feest; overal zitten plukjes mensen, er wordt gelachen en getoost. Ze wil even haar hart bij hem luchten. Over hoe het thuis gaat, met hun depressieve vader Dik. Hoe ze hem soms letterlijk aan zijn benen uit bed moet sleuren. Als ze Nils gevonden heeft, luistert hij. Tot hij halverwege haar verhaal uitbarst: “Ik wil het niet meer horen, Daya, ik kan het niet meer aan.”

Vanwege het grote leeftijdsverschil is ze nooit heel close geweest met Nils. Maar met moeder Joke als verbindende factor en vader Dik als charmante grappenmaker, groeien Nils en Daya op in een warm gezin. Tot Joke ernstig ziek wordt en binnen een paar maanden overlijdt. Nils is zeventien en Daya nog maar tien. Vanaf dat moment komen broer, zus en vader volgens Nils elk op een eigen eilandje terecht en drijven ze steeds verder van elkaar af.

Gebroken

Nils vlucht weg voor het verdriet en vertrekt ruim een jaar na het overlijden van zijn moeder naar Oostenrijk om een winterseizoen snowboardles te geven. Vervolgens verblijft hij vier maanden in India. Op zijn twintigste gaat hij geschiedenis studeren in Amsterdam en op kamers. Daya blijft achter bij haar vader Dik. “Voor mij was de hele situatie heftig”, zegt Daya. “Ons fijne, veilige gezin verdween. Opeens was mijn moeder overleden, mijn broer was weg en ik zat thuis met een vader die het maar moeilijk aankon.”

Nils nodigt zijn zusje wel regelmatig uit in Amsterdam. Hij neemt haar mee naar de kroeg, laat haar het studentenleven zien. Wanneer hij vraagt hoe het thuis gaat, vertelt Daya vaak dat vader Dik steeds minder uit bed komt en dat ze gek wordt van de conflicten die hij met zijn nieuwe vriendin heeft. Totdat Nils en Daya samen op dat feestje staan en Nils kwaad uitroept dat hij het niet meer aankan.

Dat het slecht met hem gaat, houdt Nils dan al even verborgen. Voor de buitenwereld is hij een prima functionerende student, die overdag hard aan zijn masterscriptie werkt en ’s avonds de kroeg in duikt. Maar hij komt steeds moeizamer zijn bed uit. Komt die scriptie ooit af? En vooral: wat moet hij in hemelsnaam daarna?

Let's talk mental health: bij deze instanties en initiatieven kun je terechtLees ook

Dikke deken

In de kroeg voelt hij zich vaak helemaal niet zo slecht. Met een paar biertjes op en tussen de mensen, vergeet hij de rest van zijn dag. “Ik kon goed maskeren dat het slecht ging, maar de volgende ochtend was dat verschrikkelijke gevoel telkens weer keihard terug.” Hij voelt paniek opkomen, iedere dag iets meer maar hij weet niet waar die vandaan komt.

Op die momenten denkt hij aan zijn familie. Aan zijn opa van vaderskant, die door een zwaar kamptrauma emotioneel bevroren leek. En aan de vele opnames in psychiatrische klinieken van zijn oma. Wat als ik straks net zo erg ontspoor als zij, vraagt hij zich af. “Zo’n vraag gaf dan weer extra paniek. Dus bleef ik liggen, met een deken dicht om me heen. Als bescherming tegen de buitenwereld.”

Kom maar

Dat hij zijn zus niet wil lastigvallen met zijn sores, ligt volgens Nils ook aan de rol die hij zichzelf heeft toebedeeld. “Toen Joke doodging zei ze: ‘Zorg voor je zus.’ Ik heb dat vrij letterlijk genomen. Ik wilde haar stoere grote broer zijn.”

Al voor die eerste gesprekken met Daya heeft Nils besloten om professionele hulp te zoeken. De huisarts verwijst hem door naar een psychiater en een psycholoog. Hij krijgt antidepressiva en begint met therapie. In die gesprekken wordt gezocht naar de oorzaak van zijn depressie. Is het overlijden van zijn moeder de trigger geweest? Nils betwijfelt of dat de hoofdoorzaak is. Heeft het niet vooral te maken met genetische aanleg?

Spanning loslaten

Hij ontdekt hoe groot de impact is geweest van het overlijden van zijn moeder, en ook dat hij al veel eerder in het leven schade opgelopen heeft. In zijn ouderlijk huis vindt hij de oude dagboeken van zijn moeder, die hij na lang twijfelen – mag dat wel van haar? – allemaal leest. Daarin leest hij hoezeer zij worstelde. De relatie met haar man Dik was vaak gespannen en zelf voelde ze zich regelmatig somber.

Echt blij was ze niet toen Nils geboren werd. Wat moest ze, als vrijgevochten feministe, eigenlijk met een kind? Ze bleef fulltime werken en vond het lastig om zich te verbinden aan haar jonge baby. Achteraf gelooft Nils dat daar een hechtingstrauma is ontstaan. “Ik zag hoe sommige emoties zich hadden vastgezet in mijn lijf. Tijdens ademretraites heb ik heel wat vastzittend trauma losgeweekt. Door bewust verbonden ademen – een ademtechniek waarbij je diep je buik in ademt zonder pauze tussen de in- en uitademing – heb ik veel spanning los kunnen laten.”

LINDA. & Hanna Verboom maken podcast 'Goed bij je hoofd': 'Niet normaal zijn is júist normaal'Lees ook

Afstellen

Steeds vaker voert Nils ook gesprekken met Daya over alles wat haar is overkomen. Praten over haar eigen proces vindt ze wel lastig. Het is alsof hun rollen als broer en zus sinds Nils’ depressie zijn verdeeld: hij praat, zij luistert. “Maar we schuiven wel steeds iets meer op naar een gelijkwaardige relatie.”

Het gesprek

Voel jij een depressie aankomen?
Nils: “Absoluut. Het voelt voor mij alsof je op een zonnige dag ineens zo’n inktzwarte lucht in je ooghoeken ziet opdoemen die onherroepelijk naderbij komt, hoezeer je ook het tegendeel wenst. Zodra dat gebeurt, begin ik aan mijn eigen recept tegen depressie.

Dat betekent onder meer goed slapen, niet meer drinken, blijven bewegen, nog gezonder gaan eten en de connectie opzoeken met mijn vriendin Kim, mijn zus en vrienden. Dat lijkt heel simpel, maar vooral dat laatste is precies wat ik niet wil als ik die somberte mijn lichaam en geest in voel sluipen. Als ik me zo slecht voel, isoleer ik me instinctief het liefst. Mijn brein denkt dan immers: ik ben waardeloos en heb niemand iets te bieden.”

Helpt dat recept?
Nils: “Ergens wel. Het is niet altijd zo dat er geen depressie komt, maar het helpt me in ieder geval om er sneller doorheen te komen. De eerste winter dat ik samen was met mijn vriendin Kim, voelde ik de somberte weer opkomen. Dat verraste me, want ik had al bijna tien jaar geen echte depressie meer gehad. Bovendien had ik eindelijk een relatie die werkte. Ik was toch gelukkig? Waarom voelde ik me dan toch depressief?

Ik heb me toen gerealiseerd dat deze periodes blijkbaar bij me horen. Dit is iets wat komt en gaat. Als ik gezond leef, mijn gevoelens blijf delen en ademoefeningen doe, kan ik er doorheen komen. Bovendien ben ik oprecht gaan geloven dat mijn depressies ook signalen zijn vanuit mijn innerlijke dieptes. Signalen dat ik dingen ‘aan te kijken heb’, dat er aspecten van mezelf geheeld willen worden, dat ik weer een stap mag zetten in mijn groeiproces.”

Wat voel jij op die momenten?
Nils: “Dan ben ik kraakhelder, alsof ik dwars door iedereen heen kijk. Op een ijskoude manier, er is nergens warmte of zachtheid. Dat voelt zo naar, dat ik soms niet meer wil leven. Het bijzondere van Kim is dat ze in die periodes naast me wil blijven staan. Ze is klinisch psycholoog en durft mijn gevoelens op die momenten te onderzoeken.

Ze draait niet weg als ik praat over dood willen, maar vraagt door. De laatste keer zei ze bijvoorbeeld: hoe zou je zelfmoord plegen? Dat heb ik uitgebreid verteld. Dat klinkt misschien extreem, maar het voelde als een enorme opluchting dat die gevoelens er mochten zijn bij haar. Ze luisterde simpelweg. Dat is voor mij een helingsproces geweest en daardoor ging het sneller weer beter, denk ik.

Pas daarna realiseerde ik me natuurlijk hoe heftig dit voor Kim moet zijn geweest, als je geliefde meermaals vertelt dat hij dood wil. Maar op die momenten was ik daar niet mee bezig. Als ik in een depressie zit, is er eigenlijk geen vermogen om aan anderen te denken. Dat maakt het ook zo lastig. Mensen met een depressie zijn zwarte gaten die alleen maar energie zuigen. Ik ben heel dankbaar dat Kim en Daya naast mij staan als ik zo ben.”

Hoe vind je dat, Daya?
Daya: “Bij Nils voel ik altijd een sterke verbinding, ik wil gewoon heel graag contact met hem. Maar er zijn echt wel momenten dat ik denk: mag het ook eens over iemand anders gaan bij jou? Dan ben ik het even zat. Dat gevoel zag ik ook bij de mensen om onze vader heen. Toen hij depressief werd, had hij veel vrienden. Sommigen waren ontzettend trouw en namen hem bijvoorbeeld wekelijks mee om te fitnessen. Maar ik zag hoe ze hem langzaam opgaven. Het is gewoon niet fijn om op te trekken met iemand die alleen maar negatief en somber is.”

Merk jij dat als je depressief bent, Nils?
Nils: “Dat komt zeker voorbij in de stroom aan negatieve gedachten. Ik voel me op die momenten vaak schuldig. Dan denk ik: ik ben een slechte vader, een slechte partner en een slechte broer. Als ik mezelf geen empathie kan geven, heb ik het ook niet voor een ander. Dat er op die momenten nog iemand van me houdt, vind ik moeilijk te geloven.

Daya is familie en dat voelt ergens onvoorwaardelijk, maar in mijn relatie is dat toch anders. De laatste keer dat ik me depressief voelde, was ik best verbaasd dat Kim naast me bleef staan. Ze kon toch ook weg? Dat ze dat niet deed en de connectie bleef zoeken, heeft iets in mij geheeld.”

Klopt het dat jij de neiging hebt om problemen eerst zelf op te lossen?
Nils: “Zeker. In mijn studententijd had ik wel vrienden, maar dat was vooral gezellig in de kroeg. Met de meesten van hen sprak ik niet over wat er echt gebeurde. Daarnaast had mijn vader genoeg aan zichzelf en wilde ik Daya er niet mee lastig vallen. Ik moest sterk zijn voor haar, vond ik.

Onze moeder was dood, onze vader depressief en het ouderlijk huis voelde als een rokende ruïne. Ik weet nog dat ik een keer thuiskwam en dat Daya op de bank lag. In het donker lag ze onder een dekentje naar de tv te kijken, want ze wist niet hoe de verwarming aan moest. Dat deed me zoveel pijn. Dus later dacht ik: ik kan toch niet ook omvallen? Daarom hield ik alles binnen.”

Spraken jullie over gevoelens thuis?
Daya: “Toen mama nog leefde wel. Nils heeft heel veel met Joke gepraat, toen hij op de middelbare school gepest werd.”

Nils: “Ja, maar in mijn herinnering nooit met pa, altijd met mama.”

Daya: “Joke was de verbinder en de prater.”

Nils: “Pa was weliswaar psycholoog, maar kon eigenlijk helemaal niet zo goed emotioneel dichtbij komen. You teach best what you need to learn most, dat vind ik een mooie uitspraak. Ik denk dat het zo werkt. Uiteindelijk worden mensen het beste in waar ze zelf mee worstelen.”

Hoe kijken jullie terug op de periode na het overlijden van jullie moeder?
Daya: “Voor mij viel het hele gezin uit elkaar. En dan was er ook nog steeds ruzie, omdat mijn vader een paar maanden na de dood van Joke een nieuwe vriendin kreeg en Nils het daar volstrekt niet mee eens was.

Er was niet echt ruimte voor mij. Rond mijn dertiende verhuisden we bovendien van Delft naar Leiderdorp, omdat pa weer een nieuwe relatie had. We gingen naast haar wonen, in een eigen huis. Dat jaar is mijn vader in de badkamer flauwgevallen en met zijn hoofd op de badrand terechtgekomen. Achteraf heeft dat een hersenbeschadiging veroorzaakt. Door die val is hij in een diepe depressie gezakt.”

Nils: “In die tijd begon hij als zelfstandig psycholoog. Hij liet zelfs postpapier drukken. Nog steeds krijg ik soms brieven van hem, geschreven op dat papier. Met Tipp-Ex verandert hij nog steeds op elke envelop zijn adres. Heel schattig.”

Daya: “Maar die carrière kwam nooit van de grond. Pa werd steeds depressiever en heeft daarna nooit meer echt gewerkt. Hij zorgde wel dat er genoeg te eten was, maar verder lag hij veel in bed. Gelukkig was mijn stiefmoeder er wel voor mij in die tijd, zij was heel zorgzaam.”

Wat deed jij op dat moment?
Daya: “Ik ga mijn vader redden, was mijn idee. Ik zorg gewoon dat hij opstaat, sleep hem mee naar buiten en dan komt het goed. Dat werkt natuurlijk niet. Ik heb ochtenden aan zijn bed gestaan, schreeuwend en huilend. Uiteindelijk ging hij naar een psychiater. Daar kreeg hij medicijnen en gesprekken. Maar dat hielp amper. Pa had een allergie voor witte jassen en vond het maar niets dat dan zo’n net afgestudeerd pikkie hem ging vertellen wat hij moest doen. Uiteindelijk krabbelde hij door die hulp, plus ambulante thuiszorg én lithium wel uit het dal.”

Was er voor jou ook hulp?
Daya: “Niet echt. Hoeveel hulpverlening er ook betrokken was, niemand leek zich druk te maken over het feit dat er ook nog een 15-jarige rondliep in dat huis. Misschien omdat ik had besloten en uitstraalde: ik beuk me hier wel doorheen. Vorige week had ik nog een gesprek met pa over hoe moeilijk ik die tijd vond. Toen zei hij: ‘Echt? Ik had altijd het idee dat jij wel goed ging.'”

Nils: “Dat idee had ik ook…”

Daya: “Ik denk dat het een overlevingsmechanisme is geweest. Ik heb vaak tegen mezelf gezegd: ik ben stabiel. Van mij heb je geen last.”

Nils: “Ik vond het ook wel een geruststellende gedachte dat in ieder geval één iemand in dit gezin een beetje normaal was.”

Daya: “Die rol heb ik op me genomen. Als Nils mij belde en het ging niet goed, dan wist ik niet hoe snel ik er moest zijn. Ik vond het dan al zo fijn dat ik toegelaten werd. Kom maar, dacht ik dan. Die houding zorgde er wel voor dat er geen ruimte was om mijn eigen kwetsbaarheid in te brengen.”

Nils: “Is daar nu wel ruimte voor?”

Daya: “Weinig. Ik probeer mezelf steeds meer in te brengen bij Nils en pa, maar dat gaat niet vanzelf. Ik moet echt opstaan en hard zeggen: ‘Hier ben ik.'”

Nils: “Ik vind het nog steeds soms moeilijk om Daya echt te zien. Als de stress te veel oploopt gaan bij mij de luiken dicht en sluit ik me af voor mijn omgeving. Het is een manier van dissociëren. Als de werkelijkheid pijnlijk en ingewikkeld wordt, vertrek ik soms nog steeds weleens naar een safe space in mijn hoofd.”

Daya: “Je bent zelf in die safe space, maar je hebt een hele defensieve houding. Als ik dat zie, word ik direct een beetje angstig.”

Nils: “Ik snap hoe lastig dat voor Daya is, maar kan het niet altijd voorkomen.”

Daya: “De laatste jaren is het echt wel minder. Nils is aandachtiger en zachter, die andere periodes komen minder vaak voor. Maar als hij dan weer eens afstandelijk doet, schiet ik meteen in mijn oude rol: het zusje dat luistert en zichzelf niet inbrengt.”

Waar ben je Daya dankbaar voor?
Nils: “Voor haar toewijding en dat ze altijd komt opdagen. Ze is echt naast me komen staan, zelfs als het pijnlijk was om in mijn buurt te zijn. Ik ben niet altijd even leuk gezelschap geweest, en soms waarschijnlijk nog steeds niet. Toch blijft Daya me zoeken.”

Daya: “Onze relatie heeft voor mijn gevoel altijd een hele sterke onderstroom gehad. Ik heb altijd gedacht: ik wil Nils in mijn leven.”

Nils: “Ik ben heel trots op hoe ze dat gedaan hebt. Ze is ook heel dapper als mens. Overal om mij heen hoor ik mensen zeggen dat ze weg willen uit de stad, maar zij doet het gewoon. Daya heeft een huis in de Achterhoek gekocht, met een enorme lap grond. In haar eentje heeft ze dat omgetoverd tot een biodivers paradijs. Er zit een soort oerkracht in haar.”

Daya: “Ik heb het gevoel dat Nils mij veel meer is gaan zien de afgelopen jaren en dat ik nu ook op hem kan leunen. Toen ik vorig jaar mijn sleutelbeen brak, kwam hij direct naar het ziekenhuis en nam me een paar dagen in huis. Het was heel fijn om te voelen dat hij voor me zorgde.”

Nils: “Wat ik mooi vind aan onze relatie is de enorme liefde en welwillendheid die we naar elkaar toe hebben. Er is een onvoorwaardelijke liefde tussen ons.”

Waar ben jij trots op bij Nils?
Daya: “Goeie vraag…”

Nils: “Nu niet te lang nadenken hoor…”

Daya: “Vind je dat ongemakkelijk?”

Nils: “Een beetje…”

Daya: “Oké, ik vind het stoer dat hij al zo lang zzp’er is en steeds zijn eigen weg zoekt. Van journalist naar coach, dat vind ik een mooi proces om te zien. Maar ik ben vooral trots op het feit dat hij nu een fijne relatie heeft en vader is van Djuna. Ik zie dat hij zich steeds meer opent en verzacht.”

Wat vind jij daarvan, Nils?
“Mooi om te horen. Dat het me ondanks alles is gelukt om in een gezin te functioneren is iets waar ik eigenlijk zelf ook heel trots op ben.”

Tips

Nils
1) Soms helpt praten niet voldoende, en moet je het lichaam en de diepere emotionele lagen er ook bij betrekken. Want: the issue is in the tissue. En: the healing is in the feeling. Zo heb ik weleens de deur van de badkamer uit pure frustratie ingetrapt. Niet goed natuurlijk, maar blijkbaar moet ik die woede kwijt. Nu denk ik: hoe kan ik dat een volgende keer doen? Soms vind ik het raar dat therapeuten niet zeggen: hier heb je een kussen en een plastic knuppel, sla het er maar uit. Of ga naar een ademretraite of maak een keer onder goede begeleiding een psychedelische reis. Er zijn mogelijkheden genoeg.

2) De vuilste truc van een depressie is je laten geloven dat het nooit meer beter wordt. Maar ik weet nu: het gaat over. Elke keer weer. Sterker nog: ik blijf er telkens korter in hangen.

3) Laat merken dat je er voor de ander bent. Wat mij uiteindelijk ontzettend heeft geholpen is dat Daya er gewoon voor me was. En dat ze simpelweg luisterde. Dat lijkt zo simpel, maar dat is het echt niet. Mij heeft dat altijd goed gedaan.’

Daya
4) Breng als naaste ook je eigen behoeften in. Ik vind dat zelf heel moeilijk, maar Nils’ vriendin Kim doet dat goed. Ze luistert naar Nils, maar zegt ook: “Ik wil graag dat je me vraagt hoe mijn werkdag is geweest.” Als je dat niet doet, kun je enorm gefrustreerd raken als een geliefde depressief is. Je kunt ernaast staan én jezelf inbrengen.’

Goed bij je hoofd: deze maand staat LINDA. in het teken van mentale gezondheidLees ook

In het verhalenboek ‘Alles Goed?’ gaan broers en zussen, moeders en dochters, vaders en zonen en beste vrienden met elkaar in gesprek. Wat heeft hen geholpen om weer uit die depressie of psychose te komen of om te gaan met een verslaving of eetstoornis? Hoe kunnen we van elkaar leren en elkaar inspireren?  Door verhalen te delen, wordt de schaamte en het taboe rond psychische kwetsbaarheid doorbroken. Dit doen we door niet de zwaarte te benadrukken, maar vooral de menselijkheid en schoonheid te laten zien en te onderzoeken wat helpt.

Het project Alles Goed is een initiatief van stichting Het Witte Bos. Allard de Witte en Rianne Spit hebben ‘Alles Goed’ opgezet vanuit de behoefte voor meer openheid over psychische kwetsbaarheid. De redactie van het boek ‘Alles Goed?’ was in handen van Marianne Lamers, Rianne van der Molen en Ditty Eimers.

Nieuwsgierig naar het gehele verhaal en de andere 13 verhalen, bestel dan het boek ‘Alles goed?’ voor €22,50 via www.allesgoed.org of mail aan info@wittebos.nl

Tekst: Rianne van der Molen
Fotografie Allard de Witte