Wereldwijd komt zwangerschapsvergiftiging steeds vaker voor. Hoewel de klachten na de bevalling verdwijnen, laat deze aandoening bij een deel van de vrouwen verraderlijke sporen achter in het hart en de hersenen.
Zo houdt 35 procent van hen er een verdikte hartspier – een voorstadium van hartfalen – aan over, wat vaak pas twintig jaar later wordt ontdekt.
Zwangerschapsvergiftiging, oftewel pre-eclampsie, wordt gekenmerkt door een te hoge bloeddruk in combinatie met eiwit in de urine of een groeivertraging van het ongeboren kind. Het wordt veroorzaakt door een slecht werkende moederkoek of placenta, maar hoe dat precies komt is niet bekend. Soms spelen erfelijkheid of de ontwikkeling van de placenta een rol. Je herkent de ziekte onder meer aan ernstige hoofdpijn, lichtflitsen en het gevoel alsof er een riem om je buik wordt gesnoerd.
Wereldwijd is het aantal vrouwen met zwangerschapsvergiftiging tussen 1990 en 2019 met tien procent gestegen. “Eén van de redenen lijkt te zijn dat ook de risicofactoren voor ernstige pre-eclampsie in die periode zijn toegenomen”, zegt Sam Schoenmakers, gynaecoloog bij Erasmus MC. Zo worden steeds meer vrouwen later in hun leven zwanger en komt obesitas vaker voor. Ook een ongezonde levensstijl – weinig bewegen, een slecht eetpatroon, roken – verhoogt de kans op deze aandoening.
Door zwangerschapsvergiftiging kunnen kinderen te vroeg en te klein geboren worden. In ernstige gevallen is de bloeddruk veel te hoog. Onbehandeld kan dat voor moeder en kind levensbedreigend zijn en hersenbloedingen veroorzaken. In Nederland komt dat niet heel veel voor, benadrukt Schoenmakers. “We houden de symptomen goed in de gaten.”
Wat kan er wel én niet qua pijnstilling bij bevalling? Zorgverleners komen met keuzehulp
Pre-eclamptische zwangerschappen zijn ook tijdens de pandemie toegenomen. Internationale studies uit 2021 en 2022 tonen aan dat pre-eclampsie vaker voorkomt bij zwangeren die geïnfecteerd zijn met Covid-19. “Maar er is geen bewijs dat het coronavirus pre-eclampsie veroorzaakt”, legt Schoenmakers uit. “Eén theorie stelt dat vrouwen die diabetes of obesitas hebben, ook een verhoogd risico hebben op een ernstig ziektebeloop bij corona. Deze mensen, zwanger of niet, lopen risico op vaatschade door corona. Dat zou hen ook weer vatbaarder kunnen maken om vervolgens pre-eclampsie te ontwikkelen.”
Zelf onderzocht Schoenmakers afwijkingen aan de placenta door het coronavirus, maar deze zwangeren waren zo ziek dat ze heel vroeg moesten bevallen. “Zij hadden daardoor geen kans om pre-eclampsie te ontwikkelen”, legt hij uit. “We weten wel dat corona de placenta infecteert. Meerdere andere onderzoeken laten ook zien dat het virus waarschijnlijk stofjes vrijmaakt, onder andere in de placenta, die ook geassocieerd worden met pre-eclampsie.”
Corona is nog steeds niet weg, benadrukt de gynaecoloog. “En ook een ernstige variant kan terugkomen. Daarom moeten we goed onderzoeken welke varianten welk risico meebrengen.” Tegelijkertijd blijft volgens hem vooral de les dat je zo gezond mogelijk je zwangerschap in moet gaan en moet blijven. “Dan loop je al veel minder risico op ernstige corona én pre-eclampsie. Er mag wat mij betreft veel meer aandacht naar preventie vóór de conceptie.”
De gezondheid van je kind begint al vóór de zwangerschap: dit is wat je als ouder in spe kunt doen
In haar ‘Queen of Harts’-studie brengt Chahinda Ghossein-Doha, cardioloog in opleiding en arts-onderzoeker bij Maastricht UMC+, sinds 2015 klachten na pre-eclamptische zwangerschappen in kaart. Uit haar promotieonderzoek bleek eerder dat deze vrouwen twee tot acht keer meer risico lopen op een hart- of herseninfarct na de bevalling.
Je kunt de zwangerschap zien als een stresstest voor het lichaam, legt ze uit. “Doordat je een kind én een placenta bij je draagt, maakt je lichaam dertig procent meer bloedvolume aan. Hart en bloedvaten moeten gezond genoeg zijn om al dat extra bloed door je lichaam te kunnen pompen en die marathon ook negen maanden vol te kunnen houden.”
Als je lichaam al dat extra gepomp niet aan kan, zou het kunnen dat je meer kans hebt op zwangerschapsvergiftiging. “Bij een normale zwangerschap wordt je hart 25 procent dikker”, zegt Ghossein-Doha. “Ontstaat er pre-eclampsie, dan kan het hart wel twee keer zo dik worden.” Bij 35 procent van de vrouwen slankt de hartspier na pre-eclampsie niet meer af: een voorstadium van hartfalen.
Waarom we ná 12 weken een zwangerschap bekendmaken (en waarom dat ook gewoon eerder mag)
Zwangerschapsvergiftiging heeft ook impact op de hersenen. Dat blijkt uit Ghossein-Doha’s recente studie onder 1700 vrouwen. Het cognitieve vermogen ligt 20 tot 25 procent lager dan bij vrouwen met een ongecompliceerde zwangerschap. “Ze hebben meer moeite met het werkgeheugen, en zijn vaker vergeetachtig. We hebben dit over een periode van dertig jaar bekeken. Daaruit blijkt dat het zeker twee decennia duurt voordat deze vrouwen weer op hetzelfde niveau zitten als ‘gezonde’ vrouwen.”
De vraag bleef of dat het resultaat is van een posttraumatische stressstoornis óf beschadigde bloedvaatjes. “Een hele dunne laag cellen scheidt het bloed en de hersenen van elkaar. Als die beschadigd raken, kunnen er lekkages ontstaan. Op een gedetailleerde MRI-scans zagen we bij vrouwen met pre-eclampsie dat soort micro-lekkages.”
Daarnaast liet deze scan zien dat gebieden de hersenen minder efficiënt met elkaar communiceren. “We zagen dat het brein dan genoodzaakt is omwegen te maken”, zegt Ghossein-Doha. “Dat kost meer energie en duurt langer, waardoor je sneller overprikkeld raakt. Precies wat vrouwen ons op de poli vertellen.”
Lisa kan niet natuurlijk zwanger worden door chlamydia: 'Vrienden organiseerden bye bye eileider-party'
Het enige medicijn tegen zwangerschapsvergiftiging is bevallen, hoor je altijd. Daardoor wordt het nog steeds gezien wordt als een ziekte die na de zwangerschap ook klaar is, stelt Ghossein-Doha. “Wat onzin is. Pre-eclampsie kan een hele lange nasleep hebben waar je nog jaren last van kunt hebben. Vaak worden de gevolgen alleen pas vijftien tot twintig jaar later ontdekt, wanneer er schade is opgetreden aan het hart of brein.
Zes weken na de bevalling verdwijnt de gynaecoloog uit beeld. De cardioloog komt pas bij een acute ontsteking”, verklaart Ghossein-Doha. De nazorg komt zo bij de huisarts terecht. Maar ook onder hen is er vaak nog weinig kennis. Ziek en gezond staan volgens de arts-onderzoeker nog te vaak tegenover elkaar. “Als je de twilight zone daartussen kunt herkennen, kun je patiënten beter in de gaten houden en via studies onderzoeken hoe je hen eerder kan helpen.”
Met een verwijsbrief van de huisarts kunnen vrouwen die pre-eclampsie hebben gehad tot een halfjaar na hun bevalling nu wel een screening doen in Maastricht. In één ochtend worden hun hart, bloedvaten en cholesterol gecheckt. Ook krijgen ze counseling voor cognitieve problemen. Maar dit behoort niet tot de standaard zorg. Je moet het weten én er zelf om vragen.
Alles over de zelftest voor bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker
Ook Ghossein-Doha hamert op meer aandacht voor preventie. “Hoe gezonder je de zwangerschap instapt, hoe lager de kans op pre-eclampsie”, zegt ze. “Ik zou het liefst zien dat iedere vrouw voor de zwangerschap gescreend wordt, en dat ze dan een risico-inschatting én specifieke adviezen krijgt. Zo ver zijn we alleen helaas nog lang niet.”
Cardioloog Janneke over het vrouwenhart: 'Je hebt je gezondheid zelf in de hand'
