Dit liveblog is om 23.25 uur gesloten.

23.25 Koolmees en Van Ark naar Kamer voor uitleg over ‘bron’ Rutte

De huidige verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) zijn opgeroepen naar de Tweede Kamer te komen. Zij moeten uitleggen of ze met VVD-leider Mark Rutte gesproken hebben over zijn gespreksverslag, voordat de stukken uit de verkenning inzichtelijk waren gemaakt voor de andere partijleiders. Een voorstel daartoe van FVD-voorman Thierry Baudet kreeg ruime steun.

Voormalig verkenner Kajsa Ollongren zei eerder in het debat van donderdagavond al dat zij niet de bron is van wie Rutte “via via” hoorde dat hij tijdens de verkenningsgesprekken toch had gesproken over kritisch CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, en dat dit in het verslag was opgenomen. Wel was zij hier woensdagavond al van op de hoogte. Haar voormalige collega-verkenner Annemarie Jorritsma was toen niet bereikbaar en hoorde er pas donderdagochtend rond 08.00 uur over. Rutte begreep rond 07.30 uur via zijn bron dat hij toch Omtzigt genoemd had tijdens een verkenningsgesprek, terwijl hij dit vorige week nog ontkende.

22.02 Kajsa Ollongren: ‘Niet als relevant punt in mijn geheugen gebleven’

Ex-verkenner Kajsa Ollongren en demissionair premier Mark Rutte hebben het over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt gehad. “Maar dat is niet als relevant punt in mijn geheugen gebleven”, aldus Ollongren. “We hebben het er zeker niet lang over gehad.”

De naam van Omtzigt is niet terug te halen in haar eigen aantekeningen, meent Ollongren. “Daarmee hebben wij weliswaar te goeder trouw de Kamer geïnformeerd, maar wel verkeerd”, zegt zij.

Ollongren en Annemarie Jorritsma (ex-verkenner namens de VVD) ontkenden aanvankelijk de positie van Omtzigt te hebben besproken met één van de partijleiders. “Nu blijkt toch dat de naam is gevallen”, zegt Ollongren. Alle aantekeningen en verslagen van de eerste verkenningsronde zijn met de Tweede Kamer gedeeld. “Wij verzekeren u: we zouden dit onderwerp niet hebben ingebracht”.

De aantekeningen waren ‘aanknopingspunten’ voor een verder gesprek met Rutte en D66-voorvrouw Sigrid Kaag, de leiders van de twee grootste partijen. Ollongren zei de beruchte memo toen ook nog niet gelezen te hebben. Verschillende Kamerleden lieten meteen merken dat ze de verklaring van Ollongren in twijfel trekken.

21.58 Geëmotioneerde Ollongren diep door het stof

Ex-verkenner Kajsa Ollongren heeft donderdagavond met tranen in haar ogen haar excuses aangeboden voor de chaos die is ontstaan in de verkenning.

Zij legde uit hoe ze na het ontvangen van haar positieve coronatest schrok – ze lijdt aan een auto-immuunziekte – letterlijk haar spullen bij elkaar griste en vertrok. “Ik had niet overhaast moeten handelen. Ik oordeel daar zelf niet mild over”, aldus Ollongren.

18.16 Ollongren was woensdagavond al op de hoogte

Kajsa Ollongren is woensdagavond laat door de nieuwe verkenners formeel op de hoogte gesteld van het feit dat de naam van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt voorkomt in het verslag van het gesprek dat zij met VVD-leider Mark Rutte had. Dat hebben de nieuwe verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees aan de Tweede Kamer laten weten in een tijdlijn die ze hebben opgesteld. Zij volgden Ollongren en VVD’er Annemarie Jorritsma op.

Van Ark en Koolmees belden met Ollongren – en vergeefs met Annemarie Jorritsma – nadat ze woensdagavond in de stukken hadden gezien dat Omtzigt wel degelijk was genoemd in het gesprek dat dit tweetal had met Rutte. “Dit was niet conform de brief van de ex-verkenners van maandag 29 maart, waarin was gesteld dat geen van de gewezen lijsttrekkers had gesproken over de heer Omtzigt”, schrijven de verkenners.

18.05 Kaag weet niet of ze Rutte op zijn woord vertrouwt

Op de vraag van Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB) of D66-leider Sigrid Kaag Rutte nog kan vertrouwen, zegt ze: “Dat is een heel moeilijke vraag.”

Kaag wil Rutte alsnog de kans geven om zijn blazoen te zuiveren. “Ik verwacht dat de heer Rutte in tweede termijn daar meer fundamentele richting in kan geven, ook hoe met het geschaad vertrouwen kan worden omgegaan. Of ik denk dat iemand waarheid heeft gesproken of niet: ik kan niet in de ziel van anderen kijken.”

Eerder in het debat gaf Kaag al aan het Paasweekend te gebruiken voor bezinning en reflectie.

18.00 Hoekstra eist excuses van oud-verkenners

CDA-leider Wopke Hoekstra eist excuses van oud-verkenners Annemarie Jorritsma van de VVD en Kajsa Ollongren van D66. “Er moet antwoord en excuses komen. Aan Omtzigt, de Kamer, en het CDA”, aldus Hoekstra.

“Het is mijn overtuiging dat de meeste mensen verwachten van ons dat we het goed regelen in Den Haag”, begon Hoekstra zijn betoog op hoge toon. “Nu zijn we twee weken verder. En we staan voor aap, totaal maar dan ook totaal voor aap!”

17.17 ‘Verkenningschaos is D66 niet overkomen’

Wopke Hoekstra vindt dat Sigrid Kaag niet moet doen alsof de chaos rond de verkenning haar partij zomaar is overkomen. VVD en D66 kozen er immers zelf voor om twee verkenners aan te stellen die dicht bij de partijen stonden. “D66 was een van de architecten van de verkenning”, aldus Hoekstra.

Het CDA is al sinds het begin ontevreden over het verkenningsproces, zo bleek ook uit de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven. Het is bijzonder dat er twee verkenners zijn aangewezen, en Hoekstra vindt het niet goed dat de oud-verkenners en hun opvolgers stuk voor stuk politici zijn “met korte afstand tot de partijen en mogelijk zelf ook ambities”.

17.12 Kaag wil nieuwe verkenner met gezag en afstand tot de partijen

D66-leider Sigrid Kaag wil dat een nieuwe verkenner wordt aangesteld met “gezag en voldoende afstand tot de politiek”. Alleen zo kan het publiek weer vertrouwen krijgen in “deugdelijke processen” om na verkiezingen tot een nieuwe regeringscoalitie te komen. Daarmee wil Kaag dus af van de huidige verkenners, partijgenoot Wouter Koolmees en VVD’er Tamara van Ark. Zelf zegt ze het Paasweekend te zullen gebruiken voor bezinning en reflectie.

16.43 ‘Ja, ik heb fouten gemaakt’

“Ik heb nergens gejokt en gelogen”, aldus Rutte. “Ja, ik heb fouten gemaakt. Maar ik heb in de afgelopen tien jaar laten zien moeilijke problemen altijd op te lossen en ik wil daar dolgraag de komende jaren mee doorgaan.” Hij baalt er stevig van dat hij zich uitspraken over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt niet meer kan herinneren. “Ik vind het ruk dat ik het me niet herinner.”

16.39 ‘Rutte is niet meer te vertrouwen’

Esther Ouwehand van de PvdD zegt dat Rutte niet meer te vertrouwen is en dat ze zich niet kan voorstellen dat de Kamer de motie van wantrouwen verwerpt. Ook vraagt ze of de VVD-fractie zich achter zijn “ongeloofwaardige verdedigingslinie” geschaard heeft. “Als dat zo is kan de VVD niet meeregeren.” Ook sluit ze niet uit dat er uiteindelijk nieuwe verkiezingen moeten komen.

16.21 ‘De VVD was niet bezig een kritisch Kamerlid weg te promoveren’

Rutte benadrukt tijdens het debat dat hij Omtzigt niet wilde weg promoveren. “De VVD was niet bezig een kritisch Kamerlid weg te promoveren. Dat is gewoon niet zo”, zegt hij terwijl hij met zijn vuist op de desk slaat. “Hij is een uitstekend Kamerlid. Ik belazer geen collega’s, wat heb ik nou voor motief?”

Rutte is af. Maar wat doet zijn VVD-fractie? #verkenningsgate #rutte #omtzigtdebat @estherouwehand pic.twitter.com/qUDTulyon1

— Partij voor de Dieren (@PartijvdDieren) April 1, 2021

16.04 Khadija Arib informeert

Kamervoorzitter Khadija Arib informeert, na een voorstel van ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers, bij de huidige verkenners over de gang van zaken.

15.50 ‘We hebben allemaal recht op dezelfde informatie’

Volgens Wobke Hoekstra van het CDA gaat de discussie niet over de anderhalf uur voorsprong die Rutte had. “Het probleem is dat wíj hier staan in de capaciteit als Kamerlid. We hebben allemaal recht op dezelfde informatie.”  Rutte liet weten ervoor te zorgen dat dit ineen situatie als deze in de toekomst niet meer kan gebeuren.

15.24 ‘Ik heb besloten de bron niet te onthullen’

“Ik heb van de schorsing gebruik gemaakt om er nog eens goed over na te denken”, aldus Rutte. “Ik wilde mijn verslag ongewijzigd openbaar maken. Volgens mij blijkt daaruit dat ik niets probeerde toe te dekken. Maar ik heb besloten de bron niet te onthullen. Wel heb ik besloten verdere vragen hierover zo goed mogelijk te beantwoorden.”

Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet wil het debat schorsen om naar de huidige verkenners te stappen. “Als Rutte zijn lijntje niet wil prijsgeven, dan moeten we naar de verkenners gaan en moeten zij hun lijntje prijsgeven.” Als verkenners Tamara van Ark en Wouter Koolmees geen openheid van zaken geven “dan halen we hun kantoor leeg”, aldus Baudet.

Volgens Jesse Klaver van GroenLinks zijn we in een vertrouwenscrisis beland die diep en problematisch is. “In the end zullen we tot een coalitie moeten komen. En op deze manier duurt dat nog wel even.” Hij drukt Rutte daarom op het hart om alsnog eerlijk te vertellen wie zijn bron is. “Die opmerking is terecht”, aldus Rutte. “Maar ik heb dit zorgvuldig afgewogen.”

PVV-leider Geert Wilders vraagt of Tamara van Ark Ruttes bron is, maar de vraag wordt niet beantwoord. “Voorzitter, ik heb er genoeg van. We komen geen steek verder”, aldus Wilders. “De enige die ons de waarheid kan vertellen is Rutte en dat weigert hij. Hou ermee op. Maak plaats voor een ander. U bent uw krediet helemaal kwijt geraakt.”

15.15 ‘Mark Rutte kan in personele zin worden weggestuurd’

Mark Rutte kan “in personele zin worden weggestuurd” als demissionair premier van Nederland. “Als de motie wordt aangenomen, dan moet hij worden vervangen. Hij kan niet als Tweede Kamerlid worden weggestuurd”, duidt hoogleraar politieke wetenschap Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam het mogelijke gevolg van een aangenomen motie van wantrouwen tegen Rutte.

Tegen de demissionair premier is donderdagmiddag door Geert Wilders (PVV) een motie van wantrouwen ingediend. Wanneer die motie wordt aangenomen, moet iemand anders de functie van Rutte overnemen, zegt Van der Meer. “Iemand moet het ministerie van Algemene Zaken leiden en iemand moet de ministerraad leiden. Dat kan ook iemand van buitenaf zijn,” zegt de hoogleraar.

Het mogelijk aftreden van de demissionair premier betekent niet dat er nieuwe verkiezingen uitgeschreven hoeven worden, omdat het kabinet al is gevallen. “In Nederland hebben we de laatste vijftig jaar het gebruik dat als het kabinet valt, je nieuwe verkiezingen uitschrijft. Dat is al gebeurd en er is nog geen nieuwe regering geformeerd, dus het is geen noodzaak nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Of daar behoefte aan is, wordt een politiek vraagstuk,” legt Van der Meer uit.

Als politicoloog is deze openheid over het formatie-proces bijzonder interessant. Nuttige informatie voor onderzoekers.

Als mede-directeur Nationaal Kiezersonderzoek hoop ik dat er geen nieuwe verkiezingen komen.

— Tom van der Meer (@TomWGvdMeer) April 1, 2021

14.43 Verkenningsdebat tijdelijk geschorst

Het verkenningsdebat is voor een half uur – tot ten minste 15.15 – geschorst. De Kamer wil meer informatie op tafel over de bron van Rutte.

14.39 Informatie Omtzigt-aantekening ‘via via’ bij Rutte

“Ik hoorde donderdagochtend om 7.30 uur ‘via via’ over de Omtzigt-aantekening in verslag”, zegt Rutte tijdens het verkenningsdebat. Andere partijen kregen op zijn vroegst anderhalf uur later informatie over hun gespreksverslagen. Het gaat om een vertrouwelijke bron die Rutte niet wil vrijgeven, zegt de demissionair premier op vragen van Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet.

14.09 Oppositie ziedend om verdediging Rutte

Dat Rutte ontkent niet gelogen te hebben over de notitie, zorgt voor woede bij de oppositie. “Ik weet niet wat ik hoor!”, zei SP-leider Lilian Marijnissen. Lilianne Ploumen noemde de verdediging “ontluisterend” en volgens Wilders “weet heel Nederland dat Rutte het woord ‘waarheid’ niet eens kan spellen”. Meerdere partijen zien Rutte graag vertrekken als premier. In het debat zal snel worden gestemd over een motie van wantrouwen tegen de premier. “Hoe kan de minister-president nog geloofwaardig door?”

“Rutte kan niet verder”, vindt ook Partij voor de Dieren-leider Esther Ouwehand. Ook zij noemt het geheugen van premier Rutte, waarover het al ging in de nasleep van de affaire rond burgerdoden in de Iraakse stad Hawija en het opstappen van Halbe Zijlstra als minister van Buitenlandse Zaken. “Óf je kent het verschil niet tussen een leugen en de waarheid, óf je hebt een dermate slecht geheugen dat je je voor het land belangrijke dingen niet meer herinnert”, aldus Ouwehand in het debat.

Ook D66-leider Sigrid Kaag lijkt geen vertrouwen meer in Rutte te hebben. “Hier scheiden onze wegen. Ik vraag u de ernst van dit hele verloop op uw schouders te nemen.”

13.51 Kaag “geschrokken” van opmerkingen Rutte

D66-leider Sigrid Kaag is “geschrokken” van de opmerkingen van Rutte over Omtzigt. “Dit is niet goed en niet goed is een understatement”, zei Kaag eveneens donderdag. Rutte opperde in het gesprek met de voormalige verkenners het kritische CDA-lid Omtzigt een ministerspost aan te bieden in een nieuw kabinet.

Of Kaag nog vertrouwen in Rutte heeft, wilde ze niet zeggen.

Rutte doet precies wat vreemdgangers die betrapt worden doen. Blijven ontkennen, zelfs als het een heterdaadje is. I did not have sexual relations with that woman. #omtzigtdebat

— Saskia Noort (@saskianoort) April 1, 2021

13.45 Wilders: ‘Rutte moet opstappen en er moeten nieuwe verkiezingen komen’

PVV-leider Geert Wilders opent het verkenningsdebat fel. Hij vindt dat Rutte op moet stappen en dat er nieuwe verkiezingen moeten komen. “Rutte was het dus. Hij heeft keihard gelogen”, zei Wilders bij aanvang van het debat. Wilders vraagt Rutte zelf op te stappen maar kondigt ook een motie van wantrouwen aan in het eerste deel van het debat. Volgens de PVV-leider heeft Rutte Nederland “voorgelogen”.

Rutte kan het woord ‘waarheid’ niet eens spellen en is een geboren leugenaar. #omtzigtdebat #omtzigtgate #verkennersgate #debat #Rutte pic.twitter.com/47VkMbvMy4

— Geert Wilders (@geertwilderspvv) April 1, 2021

13.42 Rutte: ‘Ik heb niet gelogen over Omtzigt’ 

Mark Rutte ontkende dat hij het in zijn gesprek met oud-verkenners over CDA-Kamerlid Omtzigt heeft gehad. Toch gaf hij dat donderdag toe. Nu ontkent hij daarover gelogen te hebben.

“Ik heb niet gelogen”, zei Rutte donderdag in de Tweede Kamer. “Ik heb me dat achteraf verkeerd herinnerd en betreur dat ten zeerste.” Daarbij geeft hij toe dat hij niet had moeten zeggen dat er geen debat zou moeten komen over de chaos in de verkenning.

Er is maar één circus open in Nederland en die is in de Tweede Kamer. Een circus die geen vermaak biedt. Waar geen plezier is. Een circus waar met de waarheid wordt gegoocheld. Een circus met een donkere wolk van diepe schaamte erboven. #Rutte #omtzigtdebat #1april

— Caroline van der Plas (@lientje1967) April 1, 2021

11.59 Rutte ‘dader’ notitie Omtzigt

Rutte ontkende in alle toonaarden iets met de notitie over kritisch CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt te maken te hebben. Maar toch blijkt de demissionair premier zélf verantwoordelijk voor de notitie.

‘Je moet wat met Omtzigt: minister maken’, dat staat als inbreng van de VVD-fractievoorzitter in aantekeningen die ambtenaren hebben gemaakt van de gesprekken die de voormalige verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren met fractievoorzitters hebben gevoerd.

Lees ook
Pieter Omtzigt over beruchte memo: ‘Er wordt iets verborgen gehouden’