Soms voel ik me uit het niets prikkelbaar, emotioneel of totaal uitgeblust. Meestal snap ik pas waarom als ik het volgende doe: mijn cyclustrackingapp openen. Ik beschouw Flo – de app die ik gebruik – bijna als een mens: ze is de reden dat ik sommige weken wél een presentatie plan, en andere juist niet. Dankzij haar weet ik: dag 12 is top voor yoga, dag 26 voor Netflix. “Jij laat je leven bepalen door een app”, zegt mijn vriend soms grappend, wanneer er weer een melding over mijn mood verschijnt. Grappig bedoeld, maar het raakt wel een gevoelige snaar. Laat ik me leiden door mijn hormonen, of neem ik juist verantwoordelijkheid? Hoeveel invloed hebben die hormonen eigenlijk op onze emoties, ons gedrag, onze mentale gezondheid?
We praten gelukkig steeds makkelijker over PMS, de pil en onze cyclus als een soort ‘handleiding’. Maar toch: zelfs met al die openheid weet ik – net als m’n vriendinnen – eigenlijk bar weinig van wat er nou echt gebeurt in dat lijf van ons. Volgens psycholoog en hersenonderzoeker Ellen de Bruijn is dat niet zo gek. “Er is gewoon veel minder onderzoek gedaan naar het vrouwelijk lichaam”, zegt ze. “Vrouwen werden lange tijd uitgesloten van medisch onderzoek, omdat onderzoekers hun hormonale schommelingen als ‘lastig’ beschouwden. In psychologisch onderzoek deden ze meestal wel mee, maar vaak zonder dat rekening werd gehouden met hun menstruatiecyclus of het gebruik van anticonceptie.” Internist-endocrinoloog Max Nieuwdorp vindt dat ook een probleem. “Het gaat hier niet om ziektes, maar om natuurlijke processen die superveel invloed hebben – bij je menstruatie, maar ook in de puberteit en overgang.” En nee, je bént niet je hormonen, zegt hij. “Maar je bent wél een mix van alles bij elkaar: hersenen, hormonen, ervaringen. Het speelt allemaal mee.”

Weg met dat eitje
Hormonen zijn een soort berichtjes die je lichaam naar zichzelf stuurt. Ze regelen van alles: je bloedsuiker, je stemming, je vruchtbaarheid. Ze zijn niet supersnel (zoals je zenuwstelsel), maar hebben wel flink wat power. En: ze houden van ritme. Niet steeds hetzelfde, maar juist een met pieken en dalen – een beetje als eb en vloed. Als dat ritme verstoord raakt (bijvoorbeeld door stress of te weinig slaap), kun je dat goed merken. Huilbuien, kort lontje, opvliegers of juist knetterveel energie.
Bij vrouwen is dat ritme extra uitgesproken, omdat je geslachtshormonen – oestrogeen en progesteron – elke week iets anders doen. Daardoor verandert ook hoe je je voelt: fysiek, emotioneel, mentaal. Wat gebeurt er dan precies? Nou: je lichaam bereidt zich elke maand voor op een zwangerschap (ook als je daar nul plannen voor hebt). Je hersenen geven een seintje aan je eierstokken: tijd om een eitje klaar te zetten. Rond het midden van je cyclus vindt je eisprong plaats. En als dat eitje niet bevrucht wordt? Dan daalt je progesteron, je lichaam denkt: laat maar zitten – en je menstruatie begint. Het extra slijmvlies in je baarmoeder wordt afgebroken, je lichaam moet daar vanaf en hup, daar is de rode vlag. In die weken stijgt eerst je oestrogeen, dan je progesteron – en op het eind kelderen ze allebei. De eisprong kun je ook écht voelen. Sommige vrouwen hebben nergens last van, andere liggen gevouwen van de kramp. Max: “Er zijn vrouwen die met heftige pijn op de eerste hulp belanden.”

Zij niet, jij wel
Dat hormonen iets doen met je lijf is duidelijk, maar ook kunnen ze echt binnenkomen in je hoofd. Denk: uit hetniks verdrietig zijn, megasnel geïrriteerd of gewoon down. Vooral vlak voordat je ongesteld wordt – als hormonen een vrije val maken – kun je echt uit je doen raken. “Sommige vrouwen voelen dat amper”, zegt Ellen, “maar andere zijn gewoon twee weken per maand zichzelf niet.” Hoe dat komt? Dat weten we nog niet helemaal, maar erfelijkheid en dingen die je hebt meegemaakt lijken mee te spelen.
Tegelijkertijd, zegt Ellen, is het belangrijk dat we niet alleen focussen op de lastige kanten. “Hormonen kunnen je ook juist kracht geven – bijvoorbeeld rond je ovulatie, wanneer je je vaak energiek en gefocust voelt. Het is niet alleen maar kommer en kwel.” Meer inzicht in je cyclus kan dus niet alleen verklaren waarom je je soms rot voelt, maar óók waarom je op andere dagen juist als Beyoncé door het leven wandelt.
De verschillen zorgen soms voor scheve blikken tussen vrouwen onderling. Want ja, als jij nergens last van hebt, kun je je moeilijk voorstellen dat een ander niet kan werken van de pijn of het verdriet. Dan wordt er nog weleens gedacht: stel je niet zo aan. Maar hormonale gevoeligheid is échtiets persoonlijks. Sommige mensen hebben veel extremer last van een hormonale crash dan anderen. Vrij bekend is PMS: een aandoening die vlak voor je menstruatie kan zorgen voor pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel, prikkelbaarheid of stemmingswisselingen. Minder bekend, maar nog heftiger, is PMDD, waarover Bo Fasseur schrijft in deze LINDA.meiden (pag. 90). Dan zijn de mentale klachten zó intens (denk: depressie, angst, zelfs suïcidale gedachten) dat het je hele leven beïnvloedt. Bestaande diagnoses zoals ADHD en depressie kunnen ook verergeren in bepaaldeweken. Ellen: “Vrouwen met ADHD hebben vlak voor hun menstruatie vaak concentratieproblemen en meer moeite met prikkels.” Soms moet de medicatie zelfs worden aangepast. Max benadrukt dat zulke schommelingen niet eng of raar zijn – integendeel. “Hormonen werken het best als ze mogen pieken én dalen”, zegt hij. “Juist door die variatie ben je in balans. En hoe beter je die ritmes leert herkennen, hoe meer grip je vaak voelt.”

Pil: slikken of niet?
Dat klinkt allemaal logisch als je een natuurlijke cyclus hebt, maar hoe zit het als je hormonale anticonceptie gebruikt? Krijg je dan ook te maken met stemmingsschommelingen, of legt de pil alles plat? Ellen legt uit: “Als je de pil slikt, wordt je natuurlijke hormoonhuishouding grotendeelsonderdrukt. Er zijn geen pieken en dalen meer, er is geen ovulatie, geen echte cyclus.” Wat veel vrouwen tijdens de stopweek ‘menstruatie’ noemen is geen echte ongesteldheid, maar een onttrekkingsbloeding. “Die is niet medisch noodzakelijk”, zegt ze. “Je kunt de pil ook gewoon door blijven slikken, tenzij je daar klachten van krijgt.” Maxbevestigt dat: “Je lichaam komt in een soort stabiele modus, zonder de natuurlijke schommelingen.” Sommige vrouwen voelen zich daar rustiger door, bij andere kan dat vlakke gevoel juist leiden tot vermoeidheid, somberheid of minder energie. “We zien regelmatig dat vrouwen zich niet bewust zijn van de bijwerkingen; totdat ze stoppen, en zich ineens veel minder vermoeid voelen.”
Belangrijk om te weten: er bestaat niet één soort pil. Zoheb je de combinatiepil (met oestrogeen én progestageen) en de minipil (alleen progestageen). Daarnaast zijn er andere vormen, zoals de spiraal en pleister. Waar de een zich top voelt met merk A, kan een ander juist last krijgen van hoofdpijn of moodswings. “Voor iedereen werkt het anders,” zegt Max, “en dat maakt het soms zoeken naar wat bij jou past.”
Dat de pil de laatste jaren onder vuur ligt, vindt Ellen niethelemaal terecht. “Ik snap de behoefte aan meer informatie en zelfinzicht. Maar ik zie ook hoe er nu een beeld ontstaat dat ‘natuurlijk’ altijd beter is. Dat is niet voor iedereen zo. Voor sommige vrouwen is leven met een natuurlijke cyclus juist enorm beperkend.” Max noemt de pil – zolang je hem goed slikt – honderd procent veilig qua effect op je vruchtbaarheid, maar benadrukt ook dat veiligheid niet hetzelfde is als: je er goed bij voelen. “Er is verschil tussen een medisch veilig en een kwalitatief fijn leven”, zegt hij. “Belangrijk is dus dat vrouwen serieus worden genomen als ze zeggen dat iets niet goed voelt. Dat is geen aanstellerij, dat is hun lijf.”