Ella’s problemen beginnen in 2017, op haar 57e. Ze heeft periodes van vier tot zes weken waarin ze of heel veel wakker wordt, of zelfs helemaal niet in slaap valt. “Als ik al in slaap viel, werd ik klokslag 00.30 uur weer wakker en viel niet voor 03.30 uur in slaap.” Ze loopt er jaren mee door, maar gaat uiteindelijk toch maar naar de huisarts. Daar krijgt ze slaapmedicatie voorgeschreven, maar dat helpt niet voldoende.

We zijn onze hormonen, zegt Max Nieuwdorp: 'Ze boetseren ons lichaam en brein'Lees ook

Slaapstoornis

Uiteindelijk blijkt in 2021 uit verder ziekenhuisonderzoek dat ze een melatoninetekort heeft. Een combinatie van melatonine en slaapmedicatie helpt haar door de winter heen, maar zodra de zomertijd in gaat knalt haar ritme keihard onderuit. “Het ging helemaal mis dit voorjaar”, vertelt Ella. “Ik sliep bijna niet meer in, vaak pas om 04.30 uur. En dan ging m’n wekker alweer om 06.15 uur.”

Want wel of geen slaap: Ella heeft gewoon een baan. Hoe langer de situatie duurt, hoe onhoudbaarder dat wordt. “Ik raakt soms de weg kwijt en durf niet goed meer te fietsen of autorijden. Maar het is vooral heel eenzaam. Ik zit nachtenlang op de bank naar buiten te staren, terwijl iedereen lekker ligt te slapen. Het probleem voelt ongrijpbaar en daar word je moedeloos van. Wanhopig, zelfs. Wat ik ook probeer, de slaap komt gewoon niet.”

Inmiddels is Ella via haar bedrijfsarts doorverwezen naar een expertisecentrum in de slaapgeneeskunde. Ze is nog in afwachting van de intake, maar hoopt dat het iets oplevert. “Tot nu toe heb ik gehoord dat ze er niets aan kunnen doen ‘als het door de overgang komt’, dus dan sta ik met lege handen.”

Meer begrip nodig

Is Ella dan de enige met deze klachten? Nee, weet Kristel Kasius. Zij is neuroloog en somnoloog bij het OLVG en bevestigt dat slaapstoornissen heel vaak voorkomen bij vrouwen in (en na) de overgang. “Zo’n 40 tot 60 procent heeft er last van”, vertelt ze. “Schokkend veel, vind ik persoonlijk. En vaak wordt het niet als zodanig herkend en erkend. Men moffelt het weg als ‘het zullen de opvliegers wel zijn’, maar dat is vaak helemaal niet het geval. De laatste tijd is er meer aandacht en begrip voor slaapproblemen, maar er valt nog flink wat winst te behalen. Zeker op wetenschappelijk en geneeskundig gebied.”

Wel is het zo dat de basis van je slaap sowieso verandert naarmate je ouder wordt, legt Kasius uit. Bij vrouwen én mannen: “Je hebt iets minder nodig en je slaapt lichter. Ook als je vijftig jaar lang acht uur per nacht maakt, kan het zomaar zijn dat je daarna niet verder komt dan vijf of zes.”

Hormoonschommelingen

Maar daar komen voor vrouwen dus ook nog de hormoonschommelingen tijdens de overgang bovenop. Het verminderen van oestrogeen heeft impact op je slaapkwaliteit – je kunt last krijgen van nachtzweten of hartkloppingen – en emoties. Kasius: “Ben je somber of gestrest? Grote kans dat je dat ’s nachts extra goed merkt. Ook je progesteron neemt af, dat reguleert je ademhaling: die wordt minder diep en kan soms zelfs pauzeren. Dan krijg je te maken met slaapapneu.”

Kasius is geen fan van slaapproblemen oplossen met pillen. “Je slaapt er misschien iets langer door, maar niet beter. Het lost de kern van het probleem niet op. Je kunt bij een huisarts beter vragen om alternatieven, of een doorverwijzing naar bijvoorbeeld een slaaptherapeut. Datzelfde geldt voor ‘doe-het-zelf’-middeltjes als CBD-olie of ‘droomsap’: de oplossing zit niet in een flesje. Het kan helpen bij ontspanning, maar doet niets goeds voor de kwaliteit van je slaap.”

Adviezen

Wat volgens Kasius vaak wél werkt – in 70 procent van de gevallen – is speciale cognitieve gedragstherapie voor insomnie, bij de psycholoog. “De meeste mensen krijgen een stressreactie als ze voor de zoveelste keer wakker worden: ‘Niet wéér, he’. Met therapie kun je jouw reactie daarop onder de knie krijgen, waardoor veel mensen makkelijker in slaap vallen.”

Lig je toch om 02.00 uur naar het plafond te staren? Ga dan uit bed. “De stelregel is dat je niet langer moet liggen dan je slaapt”, vertelt Kasius. “Daar wordt je slaap alleen maar inefficiënter van. Ga liever even naar de woonkamer om te lezen, en ontwijk schermen, klokken en eventuele stresssigaretjes. En sta altijd op een vaste tijd op, of het nou een rotnacht was of niet.”

Blijf je langere tijd ernstige slaapproblemen houden – ga uit van minimaal drie nachten per week gedurende drie maanden – ga dan naar je huisarts of vraag een doorverwijzing. “Dit kan verschillende oorzaken hebben en ziet er bij iedereen anders uit”, aldus Kasius. “Goede begeleiding is belangrijk.”

Dit artikel is onderdeel van het LINDA.-dossier over de overgang. Meer weten?

DOSSIER: DE OVERGANG

Nachtzweten, opvliegers: zo kun je overgangsklachten verminderenLees ook