Je hoort het woord microplastics steeds vaker vallen, maar waar hebben we het dan precies over? Waar komen die minideeltjes vandaan en wat weten we over de impact hiervan op onze gezondheid?
LINDA. vraagt het Dr. Emma Kasteel, als onderzoeker en docent verbonden aan de Universiteit Utrecht.
Om te beginnen bij het begin: ‘microplastics’ wordt vaak gebruikt als overkoepelende term, maar eigenlijk hebben we het dan over miljarden verschillende soorten kleine (soms zelfs minuscule) deeltjes. De ene soort microplastics bestaat door slijtage van plastic voorwerpen, de andere soort – primaire microplastics genoemd – wordt actief ontwikkeld door fabrikanten om vervolgens toegevoegd te worden aan allerlei producten.
“Plastic heeft natuurlijk heel veel verschillende toepassingen”, legt Kasteel uit. “Zo kennen we PET-plastic vooral van de flesjes en gebruiken we bijvoorbeeld nylon en polyester voor kleding”, legt Kasteel uit. “Aan plastic worden verschillende chemische stoffen toegevoegd om het bijvoorbeeld een kleur te geven, of om het buigzamer te maken. Alle plastics hebben unieke eigenschappen en die zorgen er, samen met omgevingsfactoren en productiewijze, uiteindelijk voor dat het allemaal ook op een andere manier afgebroken wordt. Het ene soort plastic wordt meer vezelachtig, het andere valt uit elkaar in een soort bolletjesvorm. Als je dat, alle verschillende groottes en de chemische samenstellingen bij elkaar optelt, kom je uit op miljarden verschillende soorten deeltjes.”
En dan heb je nog het onderscheid tussen microplastics en nanoplastics. In de wetenschap onderscheiden ze de twee op basis van grootte: microplastics zijn kleiner dan 5 millimeter en groter dan 1 micrometer (een duizendste deel van een millimeter). Alles kleiner dan 1 micrometer valt in de categorie nanoplastics: écht heel klein dus, lastig te meten en niet te zien met het blote oog.
Kasteel: “Een collega van me is chemicus en zei laatst dat plastic een van onze mooiste uitvindingen ooit is. In zeker opzicht is dat waar. Het heeft ons heel veel gebracht. Het houdt bijvoorbeeld ons voedsel langer vers, wat goed is vanuit duurzaamheidsperspectief. Maar inmiddels bevat bijna alles om ons heen plastic. Dat betekent dat microplastics óók overal zijn, want elk soort plastic slijt.” En ja, door die gewone, dagelijkse slijtage komen dus de microplastics vrij.
De Middellandse Zee is vervuild met microplastics: is zwemmen nog wel veilig?
Microplastics ‘reizen’ onder andere via de lucht en worden daardoor zelfs op heel verlaten plekken aangetroffen, óók plekken waar wij mensen helemaal niet komen. Zelfs als we nu per direct zouden stoppen met het produceren van plastic, zou dat voorlopig niet bijdragen aan minder microplastics in het milieu, vertelt Kasteel. “In eerste instantie blijft de hoeveelheid juist toenemen, omdat al het bestaande plastic nog verder zal slijten. Maar we produceren wereldwijd elk jaar zelfs meer plastic dan het vorige, dus we zijn juist totaal niet in de buurt van een plastic ban.”
Wist je dat autobanden een van de grootste bronnen van microplastics zijn? Ze slijten hard door contact met het wegdek, zeker als ze onder een elektrische auto zitten – die wegen namelijk meer. Zwerfafval in de natuur (tasjes, flesjes, ballonnen) is ook een grote oorzaak, net als het wassen van kleding. Ja, dat lees je goed: met elke wascyclus waar synthetische kleding van bijvoorbeeld fleece, polyester, acryl of nylon in zit, komen er miljoenen plasticdeeltjes vrij. Je kan dit volgens GGD Leefomgeving enigszins beperken door synthetische kleding alleen te wassen als het echt nodig is, in een goed gevulde trommel én op een wat lagere temperatuur. Maar helemaal voorkomen gaat niet: als je deze kleding gewoon draagt, slijt het tenslotte ook.
En dan cosmetica. Hierbij hebben we vooral te maken met zogenoemde primaire microplastic deeltjes die expres aan producten worden toegevoegd vanwege een bepaalde eigenschap. De onderzoeker noemt scrubs als voorbeeld. “Die bolletje die daarin zitten, om de scrub zijn werking te geven, zijn vaak van plastic. Het zit ook in veel soorten tandpasta zodat je gebit goed schoon geschrobd wordt. Eind 2023 is daar Europese wetgeving voor gekomen, wat inhoudt dat fabrikanten dit op termijn moeten vervangen door alternatieven.”
Dit gaat gefaseerd: losse glitters en scrubproducten mogen nu al geen microplastics meer bevatten, in 2027 volgen ‘afspoelbare’ beautyproducten zoals shampoo, in 2029 beautyproducten die op je huid blijven zitten en in 2035 ook nagel-, lip- en overige make-upproducten. Voor wie wil checken of hun beauty- en cosmeticaproducten (al) microplasticvrij zijn, tipt Kasteel de app Beat The Microbead. “Uitspraken op verpakkingen zoals ‘plasticvrij’ zijn nog geen beschermde claims, dus het is verstandig om te dubbelchecken of producten ook écht plasticvrij zijn. Dit is een solide app en echt gericht op cosmetica.”
Hoe schadelijk is het als er microplastics in je dagelijkse beautyroutine zitten? Daar valt nog weinig over te zeggen, aldus de onderzoeker. “Over het algemeen lijken we te zien dat de huid best een goede barrière is tegen het indringen van microplastics. Scrubs spoel je natuurlijk ook af, maar een mascara blijft toch al snel de hele dag op je wimpers zitten. Tandpasta spuug je grotendeels uit, maar vaak slik je tóch het een en ander door. Het is een ingewikkelde discussie en we kunnen nu nog niet zeggen welk effect het in- of opnemen van microplastics op onze gezondheid heeft. Ik vind het zelf sowieso een goede stap dat fabrikanten nu op zoek moeten naar alternatieven voor primaire microplastics. Die zijn er, en die zijn vaak prima. Het draagt in ieder geval al iets bij aan een duurzamer leven.”
Microplastics in je cosmetica? Nee bedankt, bij deze merken zit je wél goed
Het enige dat we zéker weten over de impact van microplastics, is dat we nog weinig weten. Maar, voegt Kasteel toe: “We weten al véél meer dan vijf jaar geleden dankzij al het onderzoek.” Zelf is ze betrokken bij MOMENTUM, een grootschalig Nederlands onderzoeksproject waar universiteiten, beleidsmakers, instituten én de industrie bij betrokken zijn. Met elkaar proberen ze, onder andere, te ontrafelen wat de impact van micro- en nanoplastics op onze gezondheid is. “We onderzoeken bijvoorbeeld ook hoe we zelf microplasticsdeeltjes kunnen ontwikkelen die goed genoeg zijn om experimenten meermaals te kunnen doen, zodat we dingen ook echt kunnen bewijzen.”
Verder willen ze in kaart brengen hoe groot onze blootstelling aan microplastics precies is, en uiteindelijk een risicobeoordeling maken. Op basis daarvan kan bepaald worden wat we moeten doen om eventuele negatieve effecten te minimaliseren. “Het goede nieuws is dus dat hier nu heel veel mensen mee bezig zijn, maar eigenlijk is het natuurlijk de omgekeerde wereld”, aldus Kasteel. “Dat we eerst massaal dingen gaan gebruiken, net zoals we met PFAS deden, en daarná pas gaan onderzoeken of het wel veilig is.”
Kasteel benadrukt dat ze geen paniek wil zaaien, maar het ook moeilijk vindt om te zeggen dat er ‘niets aan de hand is’. “We zitten daar ergens tussenin. Het zit in onze lichamen en daar hoort het niet thuis, punt. Baby’s worden in de baarmoeder al blootgesteld aan microplastics, dat is gewoon niet de bedoeling. Tegelijkertijd is er nog geen onomstotelijk bewijs dat het heel gevaarlijk is. Ik denk dat het nu vooral draait om bewustwording. Besef jezelf dát je ermee te maken hebt, hoe dan ook, en dat het potentieel consequenties heeft voor je gezondheid. Het is aan iedereen persoonlijk om te kijken of ze hun plasticgebruik willen terugdringen.”
Minder single use plastic gebruiken zou daarin een heel makkelijke eerste stap zijn, tipt Kasteel. Plastic flesjes, tassen en verpakkingen, dus. “Single use plastic draagt echt enorm bij aan de vervuiling. Voor mijn part koop je wel een plastic broodtrommel, maar hergebruik je die in plaats van dagelijks een plastic broodzakje. Dat scheelt al. Probeer er gewoon over na te denken wanneer je wegwerpproducten gebruikt, die misschien ook prima herbruikbaar kunnen. Verder lijken we te zien dat je voornamelijk via de lucht wordt blootgesteld microplastics. Binnenshuis nog meer dan buiten, dus regelmatig stofzuigen en je huis goed ventileren kan ook een verschil maken. En verhit geen plastic in de magnetron, dat verhoogt de vrijgave van microplastics. Leg je eten even op een bord of in een glazen bakje, of warm de babymelk op in een glazen fles.”
Blootstelling aan microplastics volledig voorkomen is een illusie, maar er zijn heus een aantal veranderingen die je makkelijk kan doorvoeren in je dagelijks leven. Naast de bovenstaande tips zijn er nog een paar usual suspects. Een herbruikbare tas meenemen voor de boodschappen, een katoenen broodzak gebruiken en plastic snijplanken of keukengerei vervangen met hout. En (tweedehands) kleding van natuurlijke vezels kopen helpt dus óók.
Nog een idee: je dagelijkse watertjes drinken uit een RVS fles. “Het produceren van zo’n fles is niet zo duurzaam, maar als je ‘m jaren kan gebruiken haal je daar alsnog voordeel uit. Het is dan wel zaak dat je niet elke drie maanden een nieuwe RVS-fles met een nieuwe print aanschaft. Je drinkt dan alsnog microplastics via het water, of het nou uit een kraan of plastic fles komt, maar goed: alle beetjes helpen. Je draagt sowieso bij aan een iets minder grote plasticvervuiling, dat lijkt me al een heel mooie beweegreden.”
Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.
Kan water bederven? Zó lang kun je water uit een (plastic) fles nog drinken
