Dromen doen we elke nacht. Toch blijft het ook een mysterieuze aangelegenheid. Waarom dromen we eigenlijk, en kun je nachtmerries voorkomen of stoppen? LINDA. dook in de wetenschap achter dromen.
“We hebben nog zoveel vragen”, zegt Martin Dresler, hoofdonderzoeker bij het Sleep & Memory Lab van het Donders Instituut in Nijmegen.
Om maar bij het begin te beginnen: wat is de wetenschappelijke definitie van dromen? “Er zijn er meerdere”, begint Dresler, “waarvan ‘alle cognitieve of mentale activiteit die tijdens het slapen plaatsvindt’ de simpelste is.” In de jaren vijftig werd de REM-slaap ontdekt: een slaapfase waarin de ogen snel bewegen (Rapid Eye Movement), je spieren compleet verlamd zijn en het brein heel actief is. Korte tijd dachten onderzoekers dat REM-slaap daarom gelijk stond aan dromen – iets wat je nu nog steeds weleens hoort.
“Terwijl onderzoek uit de jaren zestig al laat zien dat we ook dromen in andere slaapfases”, legt Dresler uit. “Het ligt aan de vragen die je stelt. Als je deelnemers vraagt of ze gedroomd hebben na REM-slaap, zullen ze meestal ‘ja’ zeggen. Maak je ze wakker uit een andere slaapfase, wordt dat vaker een ‘nee’. Maar wanneer je hen vraagt wat er door hun hoofd ging tijdens het slapen, zullen ze zich vanuit alle slaapfases meestal wel iets herinneren.”
Tijdens je REM-slaap heb je dromen die op een soort Hollywoodfilm lijken, zegt Dresler. “Visueel, met een verhaallijn en meestal veel actie. Dat is hoe de meesten van ons dromen voor zich zien, en daardoor negeren ze al snel de dromen die niet tijdens de REM-slaap plaatsvinden. Deze kunnen lang duren en zijn meer abstract: zoals gedachten die zich eindeloos herhalen, als een soort gepieker. Dat kan stressvol zijn en aanvoelen als een soort nachtmerrie – zonder dat een monster je achtervolgt. Ook kunnen je dromen natuurlijk ergens tussen dat gepieker en een Hollywoodfilm inzitten.”
Slaapverlamming is eng, maar écht niet gevaarlijk: 'Er dansten horrorkinderen om m'n bed'
De wetenschap is er nog niet over uit of we de hele nacht door dromen of dat er ook periodes van droomloze slaap zijn. Dresler haalt een invloedrijk onderzoek aan waarin deelnemers direct na het slapen gevraagd werd of ze hadden gedroomd. Ook werd hen gevraagd wat ze zich daar nog van konden herinneren. Een deel van de mensen was ervan overtuigd dat ze gedroomd hadden: sommigen konden zich ook herinneren wat, anderen niet. Ook waren er mensen die zeiden zeker te weten dat ze niets gedroomd hadden.
De hersenactiviteit van die laatste groep zag er heel anders uit dan van de eerste groep, legt Dresler uit. “Het lijkt er dus op dat we soms dromen – en dat dan vergeten of onthouden – maar dat er soms ook niets is. De afwezigheid van dromen is alleen veel moeilijker te bewijzen dan de aanwezigheid ervan, ook al zijn er dus wel sterke aanwijzingen voor.”
Het is niet zo dat ons brein ’s nachts ineens heel anders werkt dan overdag: de cognitieve activiteit is volgens Dresner vergelijkbaar. “Ook als we wakker zijn, dwalen onze gedachten af en zijn we aan het dagdromen. En ook dan zijn er periodes waarin we gedachteloos voor ons uit staren. Die momenten zijn mogelijk zeer vergelijkbaar met droomloze periodes in de nacht.”
Zelfs als je je dromen vaak onthoudt, herinner je je slechts een fractie. “Niemand kan zich acht uur aan dromen herinneren”, zegt Dresler. “Maar als we overdag zulke bizarre dingen zouden beleven als in onze dromen, zouden we het natuurlijk nooit meer vergeten. Dat maakt het ook zo interessant.”
Als je iemand tijdens de REM-slaap wakker maakt en meteen ondervraagt, weet zelfs wie zijn dromen normaliter nooit onthoudt nog wel wat. “Mensen vergeten hun dromen vooral heel snel, vaak al na een paar seconden”, zegt Dresner. “Dat is moeilijk te verklaren, maar één mogelijke theorie is dat het niet nuttig is om je dromen te onthouden. Het helpt je niet in het dagelijkse leven – het veroorzaakt juist problemen als je dromen en de realiteit door elkaar heen gaat halen. Zeker omdat we veel over sociale situaties dromen.”
Hoewel we dus geprogrammeerd lijken te zijn om dromen te vergeten, kun je dat geheugen wel trainen: bijvoorbeeld door een droomdagboek bij te houden. “Schrijf ieder fragment dat je je nog herinnert zo snel mogelijk op. Als je dat regelmatig doet, ga je je dromen steeds beter onthouden.”
Eline (34) heeft slaapaanvallen met spierverslapping: 'Ik viel tijdens de terugweg in de auto in slaap'
Nog zo’n vraag die moeilijk te onderzoeken is, zegt Dresler. “Daarom hebben we met name indirect bewijs en is de rest speculatie. Ook zijn er nog steeds genoeg onderzoekers die denken dat dromen helemaal geen doel heeft.”
Tegelijkertijd zijn er volgens Dresler ook steeds meer onderzoekers die vermoeden dat dromen wel degelijk een biologische functie heeft. Zo is er een theorie die stelt dat dromen een simulatie van de realiteit zouden zijn waarin je op een veilige manier kunt oefenen en trainen voor het echte leven.
We dromen vaak over sociale en levensbedreigende situaties, legt Dresler uit. “Het zijn de twee drijvende krachten achter evolutie: overleven en voortplanting. Of, algemener – sociale interactie. Twee vaardigheden die we niet altijd even goed kunnen trainen als we wakker zijn. We kunnen niet even het bos ingaan om met een wolf te vechten of allerlei bizar en onwenselijk gedrag uittesten in onze sociale kring. Zeker niet in de oertijd: we zouden verbannen worden uit onze stam of doodgaan.”
Maar in onze dromen kan dat wel. “We kunnen elke nacht monsters verslaan en onszelf voor gek zetten voor onze vrienden of collega’s, zonder consequenties. Zo kunnen we nieuw gedrag testen en vaardigheden trainen.”
Nu denk je misschien: wat heeft dat voor zin als we alles weer vergeten? “Het onthouden van vaardigheden vindt meestal onbewust plaats. We hoeven niet te onthouden hoe we hebben leren fietsen om te kunnen fietsen, bijvoorbeeld. Het zou dus kunnen kloppen dat we onze dromen vergeten, maar dat de training die we erin doen wel bewaard blijft.”
'Ik ga niet zonder een zak drop naar bed': dit zijn jullie slaaproutines en ja, er zitten gekke tussen
“Veel mensen hebben enge dromen, maar het is moeilijk te bewijzen hoe dat komt”, zegt Dresler. “Nachtmerries zouden inderdaad onderdeel kunnen zijn van dat natuurlijke virtual reality trainingsmechanisme waar we het net over hadden. De vraag is alleen of die ’training’ van onze overlevingstactieken in levensbedreigende situaties dan wellicht wat te ver is gegaan. Je ziet bijvoorbeeld vaak dat mensen wakker worden als een droom te eng wordt.”
Dresler noemt nog een andere mogelijke reden waarom nachtmerries afgebroken worden wanneer er iets héél naars gebeurt: bijvoorbeeld als je erin doodgaat. “Je brein weet ongeveer hoe het echte leven werkt, maar heeft geen ervaring met doodgaan. Een theorie is dan ook dat je op dat moment wakker wordt, omdat je brein niet weet hoe de droom verder moet.”
Dat gebeurt vooral bij nachtmerries, zegt Dresler, onder andere bij mensen die lijden aan een posttraumatische stressstoornis. “Zij kunnen last hebben van terugkerende nachtmerries waarin ze continu één specifieke traumatische ervaring herbeleven. Dat is zo’n moment waarop het natuurlijke mechanisme van dromen niet meer goed functioneert.”
Het kan echter ook met ‘gewone’ nachtmerries gebeuren, legt Dresler uit. “Je hebt bijvoorbeeld een verschrikkelijke nachtmerrie en wordt bijna getraumatiseerd wakker. Hoe heviger de emoties, hoe groter de kans dat deze droom zich in je geheugen verankert. Zo kun je een vicieuze cirkel terechtkomen. Iedere keer dat je dezelfde nachtmerrie hebt, verstevigt dat geheugenspoor zich en wordt deze sneller geactiveerd tijdens het dromen.”
Ellen Hoog schakelde hulp in door gebrekkig slaapritme dochter Sev: 'Ik zag op tegen alles'
Gelukkig is er ook een manier om dit patroon te doorbreken: imagery rehearsal therapy. Je schrijft de nachtmerrie zo gedetailleerd mogelijk op en kiest deze keer zelf een beter einde. Vervolgens moet je dit scenario gedurende de dag steeds weer in je hoofd herhalen, zo om de twintig minuten.
Dat doe je om de nachtmerrie die in je geheugen genesteld zit te herschrijven. “Bij veel patiënten merk je dat hun nachtmerrie vervolgens een stuk vrediger afloopt, en ook niet meer terugkeert. Uiteraard werkt het niet altijd meteen of voor iedereen, maar het is wel bewezen als zeer effectief.”
Meerdere onderzoeken laten zien dat ongeveer de helft van de populatie weleens een lucide droom heeft gehad. Dit betekent dat je door hebt dat je aan het dromen bent, wat soms betekent dat je deze ook kunt sturen.
“Er zijn alleen zeer weinig mensen die wekelijks een lucide droom hebben”, zegt Dresler. “Als we uitgaan van de theorie dat dromen een simulatie zijn waarin je belangrijke vaardigheden traint, is het wellicht logisch dat dromen over het algemeen niet lucide zijn. Want als je tijdens een droom meteen weet dat de monsters niet echt zijn, heb je ook geen motivatie meer om te vechten.”
Wel zijn er strategieën die je kunnen helpen om meer lucide dromen te krijgen. Ook hier helpt het bijhouden van een droomdagboek. “Als je meer let op wat je droomt en de details opschrijft, kan dat al zorgen voor meer lucide dromen. Ook kun je de informatie die je opschrijft, inzetten. Als je bijvoorbeeld vaak over je basisschool droomt, kun je overdag meermaals aan je basisschool denken en jezelf steeds weer vertellen: dit is een droom. Als die associatie daardoor sterk genoeg wordt, kun je jezelf wanneer je in je dromen een basisschool tegenkomt gaan realiseren: dit is niet echt.”
Die realisatie zorgt ervoor dat het mogelijk wordt om je dromen te sturen. “Je kunt er bijvoorbeeld ook een gewoonte van maken om jezelf overdag te vragen: ben ik aan het dromen, of ben ik wakker? De kans is groot dat je dat dan ook in je dromen gaat doen. Wel kun je dan natuurlijk alsnog denken dat het heel normaal is dat je aan het vliegen bent en een pratend varken ziet.”
Waarom slaapt de één langer en de ander sneller in? Deze neuroloog legt het uit
Honderd jaar geleden waren onderzoekers meer bezig met de betekenis van dromen dan nu, zegt Dresler. Dat kwam door de Freudiaanse gedachte dat we in onze dromen ons onderbewuste zouden tegenkomen. Inmiddels houden de meeste droomonderzoekers zich daar niet meer zo mee bezig – ook Dresler niet. “Ik kan er dus ook niet zoveel over zeggen”, zegt hij. “Behalve dat de meeste onderzoekers het er wel over eens zijn dat je de ‘droomhandboeken’ die je bij de kiosk kunt halen niet serieus moet nemen.
Tegelijkertijd zijn dromen ook niet zonder betekenis, omdat ze gecreëerd worden door een individueel brein. Uiteraard is er dus een verband met je persoonlijkheid, je ervaringen en ga zo maar door. In dat opzicht kun je er wellicht wél persoonlijke inzichten uit halen. Ik betwijfel alleen of nachtelijke dromen daarin anders zijn dan dagdromen. Het idee dat dromen verborgen boodschappen bevatten of dat bepaalde symbolen bij iedereen dezelfde betekenis hebben, neemt in ieder geval eigenlijk niemand meer serieus.”
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.dossier ‘SLAAP’. Het hele dossier lees je hieronder.
Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.
Wanneer ouders rusten, zorgt night nanny Chai voor de baby: 'Drie uur slaap is een goede nacht'
