Collega’s reageren kortaf als je iets vraagt en lunchen doe je meestal alleen of in stilte: de werkweek kan (heel) lang duren als je sociaal buiten de boot valt. Wat kunnen we doen als je je eenzaam voelt op werk?
“Ik ben met een lach op mijn gezicht aan het werk, terwijl ik het liefst wil schreeuwen van frustratie.”
Wanneer Renate* (38) als onderwijsassistent op een nieuwe school begint, wordt ze met open armen ontvangen. Haar initiële enthousiasme ebt weg als ze merkt dat ze eigenlijk alleen maar kleine klusjes mag doen: nakijken, kopiëren en materialen inkopen. Volgens haar taakomschrijving zou ze ook lesactiviteiten moeten organiseren en leerlingen ondersteunen, maar dat gebeurt niet. Sterker nog: haar collega’s lijken haar bewust buiten te sluiten.
“Onderling kletsen mijn collega’s elkaar de oren van het hoofd: tijdens de lunch, een koffiepauze of een werkoverleg. Ze betrekken mij er alleen nooit bij. Sterker nog: ze doen alsof ik lucht ben. Ik zit er op die momenten maar een beetje bij van: wat doe ik hier? Moet ik weggaan of toch maar blijven?”
Eenzaamheid is een moeilijk te definiëren begrip omdat iedereen er zijn eigen betekenis aan geeft, zegt Anja Machielse. Ze is emeritus-hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid en doet al jaren onderzoek naar eenzaamheid. “Bij sommige mensen gaat het om het algehele gemis van sociale contacten, zoals een partner of vrienden. Ook kan het zijn dat je die relaties wel hebt, maar dat je toch intimiteit mist omdat je je niet kwetsbaar bij hen kunt opstellen of niet het gevoel hebt dat je echt gekend wordt.”
Eenzaamheid kan in je hele leven een thema zijn, maar ook in een specifieke situatie. Zoals bijvoorbeeld op je werk. “Niet iedereen integreert in de sociale organisatie van een bedrijf”, zegt Machielse. Daar kunnen talloze oorzaken aan ten grondslag liggen: intern, extern of een beetje van beide.
Wie een sterke sociale antenne heeft, begrijpt wat de ongeschreven regels van sociaal contact in verschillende situaties zijn. Thuis op de bank zeg en doe je bijvoorbeeld andere dingen dan op het werk of de sportclub. Die sociale competenties heeft niet iedereen, zegt Machielse. “We kennen allemaal wel die ene collega die te veel zegt of juist helemaal niets. Iedereen functioneert anders in een sociale groep, en dat maakt samenwerken soms ingewikkeld.”
Wie in het privéleven weinig contacten heeft, gaat dit soms juist compenseren op de werkvloer. “Mensen die buiten werk geen sociaal netwerk hebben, vinden de contacten op werk vaak héél belangrijk. Ook voelen ze de grens tussen privé en werkrelaties niet altijd goed aan. Dat kan tot ongemakkelijke situaties leiden, waarin ze claimgedrag gaan vertonen of veel te veel aandacht vragen. Anderen zien werkrelaties in eerste instantie vooral als functioneel. Die contacten kunnen uitmonden in vriendschappen, maar dat hoeft niet.”
Noëlle (41) voelt zich chronisch eenzaam door adoptie: 'Ik hoor er niet helemaal bij'
Renate erkent dat ze een introvert en verlegen persoon is. “Ik ben vroeger gepest, en daarom ook wel van het kat uit de boom kijken.” Tegelijkertijd doet ze op haar werk wel degelijk haar best om contact te maken. “Het is net of ik elke dag weer een poppenkast opvoer”, zegt Renate. “Ik ga vrolijk de ochtend door en vraag aan collega’s hoe hun weekend was. Meestal krijg ik dan slechts een kort antwoord en bijna nooit vragen ze hoe het mijne was.”
Ze werkt tot twaalf uur. In het begin bleef ze dan nog even hangen om met haar collega’s te lunchen. “Zij zaten dan met elkaar te praten, terwijl ik stil een broodje at en meeluisterde. Later ben ik daar maar mee gestopt, want het had toch geen zin: het lukte niet om me in het gesprek te mengen.”
Voor iemand die geen aansluiting heeft op werk, zijn informele momenten zoals de lunch of een borrel meestal het moeilijkst. Machielse: “Zolang je functioneel tegenover elkaar aan je bureau zit, gaat het allemaal wel. Maar zodra je samen een wandelingetje maakt of koffiedrinkt, gaat het niet altijd meer over werk. Als dat allemaal heel stroef gaat, zie je soms dat mensen zich vanzelf beginnen af te zonderen omdat ze niet zielig over willen komen.
Tegelijkertijd straal je dan ook uit dat je geen zin hebt in sociaal contact, waardoor anderen minder de neiging hebben om je erbij te betrekken. Daarnaast zijn er ook mensen die zich juist aan iemand vastklampen om maar niet alleen te hoeven staan. Dat zie je op scholen al gebeuren.”
Kletsen tegen een zeehond: hoe knuffelrobots kunnen helpen bij je eenzaam voelen, dementie en autisme
Eenzaamheid heeft een enorme invloed op de mentale en fysieke gezondheid – ook op de werkvloer. Als je steeds weer aansluiting bij collega’s zoekt maar geen respons krijgt, komen daar gevoelens van afwijzing en teleurstelling bij kijken, zegt Machielse. “Je ziet dat mensen die langdurig met eenzaamheid kampen uiteindelijk minder kunnen gaan functioneren op werk, afhaken of zelfs overspannen raken. Het heeft een enorme impact.”
Als Renate een vast contract krijgt terwijl dat van geliefde collega’s niet verlengd wordt, maakt dat de situatie alleen maar erger. “Eén collega zei zelfs hardop dat ze had gehoopt dat ik degene was die weggestuurd werd. Ik begrijp best dat je liever met iemand wil werken waarmee je al een klik hebt, maar ze doen ook totaal geen moeite om een band met mij te krijgen.”
Na een ochtend werken is ze doodmoe. “Ik ben met een lach op mijn gezicht aan het werk terwijl ik het liefst wil schreeuwen van frustratie. Dat kost veel energie. Hoewel ik alles van me af probeer te laten glijden, zit ik na een rotopmerking soms tijdens de pauze alleen in de klas te huilen. Ook heb ik vaak last van migraine, en vind ik het soms heel lastig om uit bed te komen.
Ik kan daar met niemand over praten, omdat familie en vrienden vinden dat het allemaal wel meevalt. Ze zeggen dat ik blij moet zijn dat ik überhaupt een baan heb gevonden. Ondertussen ben ik wel op zoek naar ander werk, maar waar ik woon zijn er helaas maar weinig opties. Het voelt alsof ik vastzit.”
Lian (37) voelde zich eenzaam tijdens de kraamtijd van haar kinderen: 'Ik voelde mij zo schuldig'
Als het goed is, wil niemand dat een collega zich eenzaam voelt. Wat kun je eraan doen? Machielse wijst eerst naar het bedrijf. “Leidinggevenden hebben veel invloed op de cultuur in een organisatie. Als je er prioriteit aan geeft om er een hecht team van te maken waarin mensen zich thuis voelen, kan dat een groot verschil maken. Ook denk ik dat mensen op de juiste manier in een organisatie geïntroduceerd moeten worden, en dat een bedrijf zichzelf wel achter de oren mag krabben als veel mensen na een korte tijd alweer verdwijnen. Dat heeft bijna altijd te maken met de cultuur.”
Het is niet altijd makkelijk om te herkennen dat iemand zich geïsoleerd voelt. “Mensen zijn geneigd om het te verbergen omdat ze zich schamen. Soms lijkt het daardoor een bewuste keuze dat iemand zich afzondert. Terwijl eenzaamheid toch echt heel normaal is en bij het leven hoort. Iedereen maakt het wel een keer mee als een relatie uitgaat of een geliefde overlijdt.”
Machielse raadt niet aan om een collega die buiten de groep valt direct naar het probleem te vragen. “Dan gaan vaak meteen alle deuren weer dicht. Vraag eerder of iemand zin heeft om te lunchen, of schuif een keer aan hun bureau om te kletsen over het weekend of andere luchtige dingen. Probeer iemand zo op een laagdrempelige manier meer bij het team te betrekken.”
'Ik voel me eenzaam, maar dat betekent niet dat ik zielig ben'
Als je nog geen fractie van een (sociale) klik voelt met collega’s, zit je soms gewoon niet op de juiste plek. Niet iedereen zal altijd binnen elke groep passen. Toch is een andere baan zoeken volgens Machielse niet in ieder situatie de oplossing. “Als het vooral met sociale competenties te maken heeft, kan het op een andere plek weer gebeuren. Ik zou dus altijd aanraden om eerst het gesprek aan te gaan met een collega die je vertrouwt en te vragen: ‘Hoe kan ik wél meedoen?’ Ook kun je het probleem met een HR-medewerker of vertrouwenspersoon bespreken en om tips vragen.
Het is in ieder geval belangrijk dat we eenzaamheid als samenleving serieus nemen: ook op de werkvloer. Iedereen heeft mensen nodig die je het gevoel geven dat je erbij hoort en dat je als mens én collega gezien en gewaardeerd wordt.”
Dit artikel is onderdeel van het LINDA. en LINDA.meiden dossier Eenzaamheid. Het hele dossier lees je hieronder.
Eerste hulp bij eenzaamheid: 'Ik was ervan overtuigd dat níemand op me zat te wachten'
*De naam Renate is gefingeerd. Haar echte naam is bekend bij de redactie.
