Paranoia is een belangrijk symptoom van een ernstige psychische ziekte. Je bent er dan van overtuigd dat anderen kwade bedoelingen hebben. Het komt ook in meer of mindere mate voor in een samenleving: zo gelooft 20 procent van de Amerikaanse bevolking dat mensen tegen hen zijn, bleek uit een eerdere enquête met zevenduizend respondenten. 8 procent gelooft dat anderen hen actief willen beschadigen.

Onzekerheid

De gangbare theorie is dat paranoia ontstaat door het onvermogen om sociale dreigingen scherp te beoordelen. Maar volgens de onderzoekers van Yale is het geworteld in een meer basaal leermechanisme dat wordt veroorzaakt door onzekerheid, zelfs als er geen sociale dreiging is.

“Als onze wereld onverwacht verandert, willen we iemand de schuld geven, er iets van begrijpen”, verklaart Philip Corlett van Yale, universitair hoofddocent psychiatrie en hoofdauteur van het onderzoek, aan Yale News. “Paranoia en samenzweringstheorieën nemen historisch gezien toe in tijden van onrust.”

Experimenten

In een serie experimenten speelden proefpersonen een ​​kaartspel waarin de beste keuzes om te winnen stiekem veranderden. Mensen die niet of een beetje paranoïde waren verwachtten op een gegeven moment wel dat de slimste keuze veranderde. Paranoïde personen verwachtten juist nóg meer veranderlijkheid in het spel. Ze maakten grillige keuzes – zelfs als ze net hadden gewonnen.

De onderzoekers verhoogden vervolgens de onzekerheid door de winkansen halverwege het spel te veranderen – zonder dit aan de deelnemers te vertellen. Deze plotselinge verandering zorgde ervoor dat ook niet-paranoïde deelnemers zich gedroegen als paranoïde spelers, waarbij ze minder leerden van de gevolgen van hun keuzes.

Asociale ratten

En dit geldt niet alleen voor mensen. In een gerelateerd experiment trainden Yale-medewerkers ratten, een relatief ‘asociale’ diersoort, om ook zo’n taak uit te voeren waarbij de slimste keuzes veranderden. Ratten die methamfetamine kregen toegediend (wat bij mensen paranoia veroorzaakt) gedroegen zich net als paranoïde mensen. Ook zij vertrouwden meer op hun verwachtingen dan dat ze leerden van hun keuzes.

De wetenschappers zien hun conclusies als een eerste stap in de ontwikkeling van nieuwe behandelingen van paranoia.

Lees hier het hele onderzoek van Yale University.