Lees ook
Broer Pim Fortuyn leest brief moeder Van der G. voor

‘Een wonder’
‘Eind twintigste eeuw hadden we het goed: we waren rijk en politiek hadden we de zaak op orde. De Nederlandse bevolking was ‘gelukkig’, de consensus was groot’, zo schrijft hij. ‘Andere landen zagen een wonder: bijna volledige werkgelegenheid, een blij volk, rijkdom, het ontbreken van conflicten en bovenal vergaande consensus.’

Met elkaar eens
Individuele vrijheid, seksualiteit, homoseksualiteit, drugsgebruik, vrouwenemancipatie, abortus: in Nederland was zowat alles toegestaan. Van der Heijden: ‘Zo goed als iedereen was het met deze vergaande tolerantie eens. In elk ander land dit tot ernstige conflicten hebben geleid, maar in Nederland niet.’ Keer op keer werd herhaald dat het Nederland voor de wind ging. Niet zozeer omdat de bevolking rijk en gelukkig was, maar vooral omdat iedereen het met elkaar eens was.

‘Nederland is vol’
Toen Pim Fortuyn zich beschikbaar stelde voor het premierschap deed hij in een interview met het (toen nog) Rotterdams Dagblad harde uitspraken: “De islam zie ik als een buitengewone bedreiging, als een ons vijandige samenleving.” En ook: “Ja, Nederland ís vol. Ook Rotterdam.” Van der Heijden: ‘Ik weet zeker dat ik column noch interview gelezen heb en dat ik Fortuyn als een zoveelste randversiering van het Nederlands politieke landschap beschouwde.’

Geliefde mediaverschijning
Maar dat beeld veranderde toen kort daarop twee vliegtuigen het World Trade Center binnenvlogen. ‘Daarmee kwamen ook Fortuyns uitspraken over de islam in een ander daglicht te staan en groeide hij in korte tijd uit tot een geliefde mediaverschijning’, schrijft de historicus. ‘Vooral zijn boodschap dat een oorlog tegen de islam noodzakelijk was, werd door 9/11 hete bliksem. Bij voor- en tegenstanders.’

Snaar
Van der Heijden: ‘Al voordat Fortuyn vermoord werd, was duidelijk dat hij een snaar raakte. Het lag voor de hand dat deze snaar vervolgens ook door anderen beroerd zou worden – omdat ze vergelijkbaar dachten of uit opportunisme. Iemand die dit nadrukkelijk deed, was de man die kort na de moord op Fortuyn de nieuwe premier van Nederland werd: Jan-Peter Balkenende.’

‘Fatsoen moet je doen’
Al tijdens zijn campagne begon hij over normen en waarden, ‘fatsoen moet je doen’ werd zijn vleugelkreet en in zijn regeringsverklaring van juli 2002 herhaalde Balkenende deze woorden om er als regeringsleider vervolgens een project van te maken. Van der Heijden: ‘Dat leverde niet veel op, want zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in december 2003 in een rapport stelde: ‘Een moderne samenleving staat voor de opgave de grote mate van pluriformiteit te laten samengaan met voldoende eenheid en gemeenschappelijkheid’.” Dat was precies het probleem waar Fortuyn, Balkenende en zovele anderen eerder (Bolkestein) en later (Wilders) over vielen: de onmogelijke combinatie van pluriformiteit en eenheid.

Gebroken
Premier Balkenende zag de dreigende breuk tussen nieuwe bevolkingsgroepen (immigranten) en vond dat het noodzakelijk was meer aandacht te besteden aan eenheid en gemeenschappelijkheid. Maar eerst Fortuyn, vervolgens Wilders en uiteindelijk steeds meer anderen vonden dat dit een gepasseerd station was: de consensus was al gebroken. Van der Heijden: ‘Door die breuk weten steeds minder mensen waar de grens ligt tussen correct en incorrect. En zelfs degenen die deze grens nog wel denken te kennen, twijfelen. Is het niet aan zichzelf, dan wel aan de wereld waarin zij, wij, leven.’

Lees het hele essay hier. 

Kom shoppen, schransen en dansen op het LINDA.festival op 10 en 11 juni. Psssst…Linda (-6 kilo) komt ook. Kijk en koop kaartjes hier